Historia
Średniowieczna Parnawa była w istocie dwoma organizmami miejskimi, z których prawobrzeżne należało do biskupstwa ozylskiego, a lewobrzeżne do zakonu krzyżackiego. Pomimo iż obydwa posiadały porty na wielkim szlaku handlowym prowadzącym na Ruś, to jednak tylko krzyżacka Parnawa osiągnęła status pełnoprawnego członka niemieckiej Hanzy i rozwinęła się w jedno z najważniejszych miast średniowiecznych Inflant. W 1263 roku najazd pogańskich Litwinów zniszczył prawobrzeżną Parnawę, a biskupi przenieśli się do położonego na północ Haapsalu. Wykorzystują tą sytuację inflancki mistrz krajowy Konrad von Mandern w 1265 roku rozkazał wznieść na lewym brzegu rzeki potężny zamek konwentualny będący siedzibą komturii. Na początku XIV wieku ukształtował się również plan miejski Nowej Parnawy, która została w tym czasie otoczona obwodem kamiennych murów miejskich, zintegrowanych z zamkiem krzyżackim.
W ciągu kolejny dziesięcioleci nieszczęścia omijały obydwa parnawskie miasta i zamek. Dopiero w 1473 roku pozbawiona obwarowań Stara Parnawa została złupiona przez bałtyckich piratów. W 1560 roku komtur parnawski Rutger Wolf przekazał zamek i miasto reprezentantom Litwy, jednak Parnawa nie obroniła się przed wojskami Iwana Groźnego, które w 1578 roku na cztery lata zajęły miasto i zamek. Po odzyskaniu w 1582 roku przez Rzeczpospolitą, stało się ono stolicą polskiego województwa. Jedną z ważniejszych decyzji władz polskich było zlikwidowanie starej Parnawy i przesiedlenie wszystkich mieszkańców na lewy brzeg rzeki.
W czasie wojny inflanckiej, a następnie wojny polsko-szwedzkiej zniszczeniu uległ zamek. W 1617 roku miastem zawładnęli Szwedzi, których rządy trwały do 1710 roku, kiedy to władzę przejęli Rosjanie, panujący do ogłoszenia niepodległości przez Estonię w 1918 roku.
Architektura
Zamek krzyżacki w Parnawie był typowym, kwadratowym w planie założeniem konwentualnym o boku wynoszącym 34 metry długości, z najważniejszymi pomieszczeniami klasztornymi umieszczonymi na pierwszym piętrze, usytuowanymi w czterech skrzydłach otaczających wewnętrzny dziedziniec. Wokół niego z co najmniej trzech stron (wschodniej, zachodniej i południowej) umieszczono kamienny krużganek komunikacyjny. Zamek posiadał również co najmniej jedną wieżę, umieszczoną w północno – wschodnim rogu zamku górnego. Wjazd usytuowany był pośrodku skrzydła wschodniego, zwrócony był więc w stronę miasta. Warownia opasana była dwoma liniami murów obronnych zaopatrzonych w narożne baszty, z których pierwszy obwód wydzielał otaczający zamek górny obszar międzymurza, a drugi wyznaczał spore podzamcze.
Mury obronne miasta rozciągały się na wschód od zamku i były z nim połączone. Północna i wschodnia kurtyna biegły linią prostą, południowa posiadała dwa niewielkie załamania. Do miasta prowadził szereg bram: północna Rzeczna, Wodna oraz Gildii, wschodnia Bydlna i południowe Ryska oraz Ducha Świętego. Naroże północno – wschodnie i południowo – wschodnie wzmacniały cylindryczne baszty, z których ta ostatnia to zachowana do dzisiaj Czerwona Wieża. Pierwotnie była ona czterokondygnacyjna, a grubość jej ścian dochodziła do 2-3 metrów. Oprócz tego mury posiadały kilka baszt półcylindrycznych.
Stan obecny
Zamek krzyżacki nie przetrwał w najmniejszym stopniu do czasów współczesnych. Jedynym ocalałym fragmentem obwarowań miejskich jest ukryta między domami baszta z pierwszej połowy XIV wieku zwana Czerwoną Wieżą lub Wieżą Więzienną. Obecnie jest ona niższa o jeden poziom w stosunku do pierwotnego wyglądu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.