Historia
Zamek w Narwie był najdalej wysuniętym na północny – wschód punktem obronnym zakonu krzyżackiego. Był ważnym elementem stanowiącym bramę całego regionu i strzegł drogi handlowej znad Zatoki Fińskiej do Nowogrodu i Pskowa. Pojawił się na kartach historii w 1277 roku, wówczas jeszcze jako własność duńska. Najprawdopodobniej wtedy lub w parę lat później wzniesiono pierwsze kamienne obwarowania, które jednak nie powstrzymały najazdu wojsk ruskich w 1294 roku. Na początku XIV wieku Duńczycy rozbudowali zamek otaczając go dodatkowym pierścieniem murów oraz wznosząc wieżę główną. Zapewne wtedy też ufortyfikowano przedzamcze.
W połowie XIV stulecia Dania została zmuszona do sprzedania swych estońskich posiadłości zakonowi krzyżackiemu. Nie zdecydował się on na założenie w Narwie komturii, najwyższym urzędnikiem zakonnym był tu wójt. Pierwszym znanym z imienia był Arnd von Altena rezydujący około 1370 roku. Za jego i jego następców urzędowania dokonano znacznej rozbudowy zamku, podwyższono wieżę i dodano skrzydło zachodnie oraz północne. Fortyfikacje były na tyle potężne, iż w 1492 roku księstwo moskiewskie zamiast podjąć próbę podboju, zdecydowało się wznieść po przeciwnej stronie rzeki swoją własną twierdzę, Iwanogród.
W 1588 roku wojska Iwana Groźnego przekroczyły rzekę i zajęły miasto wraz z zamkiem. Dopiero po 13 latach zostało ono odbite przez Szwedów i pozostawało w ich władaniu, aż do początku XVIII wieku. Wprawdzie w 1700 roku król Karol XII w pobliżu Narwy odniósł błyskotliwe zwycięstwo nad wojskami cara Piotra Wielkiego, lecz ostatecznie przegrał wojnę i cztery lata później zamek na 200 lat dostał się pod panowanie rosyjskie. Zagładę miastu przyniosła II wojna światowa, nieco więcej szczęścia miał zamek, który choć poważnie uszkodzony (wschodnia część wieży, północno – wschodni narożnik zamku górnego), został jednak pieczołowicie odbudowany.
Architektura
Zamek usytuowano na wysokim, zachodnim brzegu rzeki Narwa, a zarazem na południe od rozwiniętego później miasta. W XIV wieku składał się z części górnej oraz oddzielonego przekopem dużego przedzamcza od strony zachodniej i mniejszego od strony północnej.
Zamek górny był czworobokiem z masywną wieżą od strony północno – zachodniej zwaną Wysoki Herman o wysokości ponad 50 metrów i grubości murów dochodzącej do 4 metrów. Po stronie zachodniej i północnej znajdowały się najstarsze skrzydła mieszkalne. Zachodnie otrzymało najwcześniej kamienne sklepienia na parterze i na najważniejszym, pierwszym piętrze. W skrzydle tym znajdował się refektarz i dormitorium, to ostatnie dość nietypowo jak na zamki krzyżackie, bo na parterze. Przy skrzydle zachodnim w późniejszym czasie dodano wystającą przed lico muru wieżę danskerową. Pierwsze piętro skrzydła północnego zajmowały prywatne komnaty urzędników zakonnych. Kaplicę umieszczono na pierwszym piętrze wieży zamkowej. Komunikację zapewniał dostawiony od zewnątrz, drewniany ganek. Pierwotna brama znajdowała się od strony zachodniej, jednak w XIV wieku została zamurowana, a nową przebito od północy. Nie ma pewności jak wyglądała wschodnia strona obwarowań, chroniona stromą skarpą i rzeką, mogły tu początkowo być jedynie umocnienia drewniane.
W XV wieku dobudowano całe wschodnie skrzydło zamku górnego, a na przełomie XV i XVI stulecia ostatnie południowe. W XV stuleciu zamek wzmocniony został dwoma niewysokimi, czworobocznymi wieżami: jedną przy kurtynie zachodniej, drugą przy murze wschodnim. Ta ostatnia górowała nad nadrzecznymi skarpami, pełniła funkcję sanitarną i mieściła studnię. Obwarowania uzyskały również oba podzamcza. Mniejsze po stronie północnej wciśnięte było między zamek, miasto oraz rzekę. Od zachodu graniczyło z drugim, dużo rozleglejszym podzamczem chronionym dwoma narożnymi cylindrycznymi basztami i kolejną w kurtynie południowej. Prowadziły do niego dwie bramy: północna wychodząca na miasto oraz południowo – zachodnią, która wiodła bezpośrednio poza obwarowania Narwy.
Stan obecny
Warownia w Narwie jest dzisiaj jednym z najlepiej zachowanych zamków na terenie Estonii i wraz ze znajdującym się po drugiej stronie granicznej rzeki Iwanogrodem stanowi wspaniały widok. Zamek został po zniszczeniach wojennych dość sumiennie odbudowany, choć nie ustrzeżono się paru błędów, np. użyto zachowane renesansowe okna jako wzór do odtworzenia okien gotyckich. Obecnie na zamku można odwiedzić muzeum, które wyjaśnia historię miasta i warowni. Na północnym dziedzińcu znajdują się warsztaty rzemieślnicze, w których można kupić pamiątki i wyroby ludowe, często odbywają się tu też spektakle plenerowe.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T, Miasta, zamki i klasztory, Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.
Zamki regionu Morza Bałtyckiego, red. T.Kjaergaard, Bydgoszcz 1995.