Historia
Prace budowlane nad kościołem w Martna (pierwotnie Ummere) prowadzono dość późno, gdyż na przełomie XV i XVI wieku, z inicjatywy biskupa ozylskiego Johannesa II Orgasa, co upamiętnił herb na północnej ścianie budowli. Nie wiadomo jednak czy była to rozbudowa starszej świątyni, czy wzniesienie nowej budowli, gdyż pierwsza wzmianka o kościele w Martna („ecclesia beati Martini Ummere”) odnotowana została już w protokołach przesłuchań sporządzonych w 1312 roku przez Franciszka de Molino, audytora papieża. W ostatnim etapie budowy wnętrze kościoła pokryto malowidłami architektonicznymi, ale efekt końcowy nie był zadowalający i około lat 30-tych lub 40-tych XVI wieku sprowadzono bardziej wykwalifikowanego artystę, który na pierwotne malowidła nałożył nowe, o lepszej jakości wykonania. We wczesnym okresie nowożytnym kościół nie był poddawany większym przekształceniom. Dopiero w latach 60-tych XIX stulecia został przebudowany, kiedy to między innymi powiększono okna i dostawiono wieżę.
Architektura
Kościół św. Marcina w późnym średniowieczu był skromną budowlą o szerokim korpusie na planie prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, z zakrystią po wschodniej stronie ściany północnej. Proste i gładkie elewacje zewnętrzne nie były opięte przyporami, a umieszczone od południa i wschodu okna pierwotne były bardzo wąskie, rozglifione na zewnątrz, zamknięte ostrołukami, oraz od wewnątrz osadzone we wnękach. Ściana północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną była pozbawiona okien, ale utworzono w niej od środka we wschodniej części dużą niszę. W zachodniej części ściany północnej umieszczono profilowany portal wejściowy z herbem biskupim powyżej, a ponadto w ścianie zachodniej osadzony został mały otwór o formie cylindrycznej. Poniżej owego okulusa znajdowało się drugie wejście do kościoła.
Wewnątrz część nawowa, dostępna dla świeckich, została oddzielona od części kapłańskiej, wschodniej, ostrołukową, nieprofilowaną arkadą z dwoma gzymsami impostowymi. Nad prezbiterium założono jednoprzęsłowe sklepienie bezżebrowe ze zwornikiem w postaci herbu biskupa Johannesa II, pokryte u schyłku średniowiecza w dwóch etapach barwnymi malowidłami. Dekorację malarską umieszczono też na ścianach (krawędzie okien, krawędzie wnęki północnej, portalu do zakrystii i ściennej półki na precjoza) oraz na arkadzie tęczy (malowane kwadry). W części nawowej planowano założyć sklepienie, ale w średniowieczu go nie ukończono.
Najstarsze freski prezentowały czerwone wzory w jodełkę nałożone na białe tło tynku, poprowadzone w ten sposób by stworzyć iluzje służek i żeber tworzących rysunek sklepienia gwiaździstego. Malowidła wykonano pędzlem o grubym włosiu, kierowanym niewprawną ręką, gdyż poprowadzono je zakrzywionymi liniami, a niektóre malarz próbował wyprostować powtarzającymi się pociągnięciami pędzla, przez co uzyskał wyjątkowo szerokie kontury. Stale się poszerzające i zwężające linie wzorów malowane były odręcznie, bez pomocy jakichkolwiek narzędzi. Ich zadaniem było podkreślenie formy architektonicznej prezbiterium kościoła.
W drugim etapie wzory czerwono – białej jodełki zamalowano białym podkładem, na który nałożono czerwono – czarno – szary motyw jodełki, a dodatkowo utworzono małe gwiazdy imitujące sklepienie nieba w miejscach zworników. Nowy artysta był uzdolniony w swoim fachu, bowiem malowidła uzyskały dobrą kompozycję i były umiejętnie wykonane. Przed właściwym malowaniem autor wykonał szkic na powierzchni sklepienia, który służył jedynie jako przybliżony plan dla lepszej kompozycji dekoracji. Gwiazdy utworzył przy użyciu cyrkla, dzięki czemu otrzymały one jednakowe wymiary o promieniu 31,5 cm, natomiast strukturę jodełek uzyskał idealną – utworzono je w jednakowej wielkości, o regularnej kolejności kolorów.
Stan obecny
Kościół został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym. Zachował mury obwodowe, ale od strony zachodniej z korpusu wyrasta dziś wieża z XIX wieku. Okna zostały poszerzone i zamknięte półkoliście. Jedyne oryginalne zachowało się w ścianie wschodniej i zachodniej (okulus), przetrwały też portale północny oraz zakrystii, a wewnątrz wnęka północna. Ponadto widoczna jest arkada tęczy i sklepienie w prezbiterium z cennymi, odrestaurowanymi średniowiecznymi malowidłami, wzbogaconymi o dodane w okresie baroku anioły. Najstarszym zachowanym przedmiotem w kościele jest kamień chrzcielny z 1300 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Tooming K., Late medieval decor at St Martin’s Church in Martna, „Baltic Journal of Art History”, vol. 1 (2009).