Historia
Zamek Lais powstał jako jedna z granicznych warowni krzyżackich, podległych administracyjnie komturii w Fellinie. Strzegł on również północnego odcinka granicy między terytorium zakonnym, a władztwem biskupów dorpackich. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1406 roku, lecz wzniesiony on został zapewne jeszcze w XIV wieku.
Znaczenie zamku wzrosło wraz ze wzrostem zagrożenia Inflant ze strony księstwa moskiewskiego. Dlatego też jeszcze w XV wieku został gruntownie przebudowany, a jego fortyfikacje przystosowane do użycia broni palnej. Wzmocniono także mury zamkowe i bramę. Jednak nawet tak zmodernizowany zamek uległ wojskom Iwana Groźnego i po zdobyciu w 1559 roku został częściowo zniszczony. Na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim Lais od 1582 roku stał się najdalej na północ wysuniętym starostwem Rzeczypospolitej. Starostą został Andrzej Orzechowski, którego staraniem zamek odbudowano, a w jego pobliże sprowadzono około 200 osadników ze szwedzkiej części Estonii.
Rozwój starostwa zahamowała wojna polsko-szwedzka. W 1600 roku zamek oblegli Szwedzi i zdobyli go dopiero po czterech tygodniach. Z powodu śmierci starosty Orzechowskiego garnizon poddał się, jednak już rok później warownia wróciła pod panowanie polskie i pozostała ośrodkiem starostwa aż do 1622 roku, kiedy to przeszła ponownie w ręce szwedzkie. Ostatecznie zniszczenie zamku przyniosła Wielka Wojna Północna na początku XVIII wieku.
Architektura
Zamek wzniesiono na niewielkim wywyższeniu terenu w zakolu rzeki. Rozplanowano go na rzucie zbliżonym do trapezu. Najważniejszym elementem obronnym w XV wieku była masywna wieża artyleryjska o średnicy 14 metrów i 4 metrach grubości muru, usytuowana w północno-zachodnim narożu warowni i praktycznie w całości wystająca poza obwód murów obronnych. Powyżej poszerzonego kamiennego cokołu wzniesiono ją prawie w całości z cegły, co wyróżniało ją od pozostałych części zamku. Niewiele mniejsza, analogiczna wieża znajdowała się w północno – wschodnim rogu, a podobna mogła znajdować się także po południowo – wschodniej stronie. Z pewnością nie był w ten sposób zabezpieczony ostatni narożnik południowo – zachodni, gdzie do dzisiaj zachowały się jedynie pozostałości znacznie mniejszej wieżyczki. Ufortyfikowana brama zamkowa znajdowała się od północnego – zachodu, a główny budynek mieszkalny przylegał do kurtyny muru północno – wschodniego. Większość obszernego dziedzińca pozostawała wolna, służąc jako miejsce do ewentualnego biwakowania wojsk lub jako schronienie dla wozów kupieckich, czy też transportów z zaopatrzeniem. Całość założenia otaczał przekop.
Stan obecny
Zamek obecnie jest zaawansowaną ruiną. W najlepszym stanie przetrwała główna wieża północno – zachodnia, kurtyna muru południowego i zachodniego oraz relikty wieży północno – wschodniej. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.