Historia
Kościół św. Jerzego w Laiuse zbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku, przy czym miejscowa parafia po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1319 roku. W drugiej połowie XVI wieku został spalony w trakcie wojny inflanckiej. Jeszcze w 1599 roku stać miał niezadaszony i z częściowo zawalonym sklepieniem prezbiterium. W okresie tym zarządzany był przez polskiego katolickiego księdza Marcina Mierzejowskiego. W drugiej ćwierci XVII wieku kościół wciąż był niezadaszony, a msze odprawiano w niewielkiej drewnianej budowli w pobliżu zamku. Jedynie w 1646 roku na zniszczonej dzwonnicy nadbudowano drewnianą konstrukcję wieży. Remont całego kościoła miał zostać przeprowadzony do 1680 roku, ale kolejne zniszczenia przyniosła wojna północna na początku XVIII stulecia. Od 1734 roku rozpoczęto stopniowe naprawy, natomiast w 1766 roku ukończono budowę zakrystii i południowej kaplicy pogrzebowej. Kolejny gruntowny remont przeprowadzono w 1848 roku, następnie w 1876 roku wymieniono pokrycie dachowe, posadzki i wyposażenie wnętrza. W 1887 roku od uderzenia pioruna zapaliła się wieża, częściowo spłonęła też pozostała część kościoła. Ostatnie zniszczenia pechowa budowla poniosła w trakcie drugiej wojny światowej. Remont, w tym odbudowę zniszczonej wieży, przeprowadzono w latach 70-tych XX wieku.
Architektura
Kościół powstał jako orientowana według stron świata, typowa dla średniowiecznych Inflant wiejska budowla sakralna, składająca się z prostokątnego w planie korpusu, pierwotnie bez wieży po stronie zachodniej. Obok korpusu usytuowano krótsze, węższe i niższe prezbiterium, zakończone po stronie wschodniej prostą ścianą. Mury korpusu i prezbiterium utworzono na tyle masywne, iż zrezygnować można było z przypór. Ściany korpusu i prezbiterium przepruto wąskimi i długimi, pierwotnie ostrołukowymi i obustronnie rozglifionymi oknami. Wejście umieszczono nietypowo od północy, co zapewne miało związek z usytuowaniem kościoła względem zabudowań wsi. Wnętrze kościoła w średniowieczu było podsklepione, przy czym korpus mógł być podzielone na trzy nawy. Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną arkadą tęczy, być może przedzieloną lektorium, bowiem w grubości muru północnego prezbiterium i wschodniego korpusu utworzono schody wiodące do osadzonego kilka metrów nad posadzką portalu. Mógł on prowadzić na górną galerię, czy też balkon lektorium.
Stan obecny
Kościół św. Jerzego jest dziś budowlą znacznie przekształconą w stosunku do średniowiecznego pierwowzoru, za sprawą wielokrotnych pożarów i postępujących po nich nowożytnych prac remontowych. Przekształcone zostały otwory okienne, przy prezbiterium znajdują się dwa nowożytne aneksy (zakrystia i kaplica), a przy korpusie nowożytna kruchta. Kilkukrotnie musiała być odbudowywana wieża. Wewnątrz nie zachowały się sklepienia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Eesti arhitektuur 4, Tartumaa, Jõgevamaa, Valgamaa, Võrumaa, Põlvamaa, red. V.Raama, Tallinn 1993.
Kõpp J., Laiuse kihelkonna ajalugu, Tartu 1937.