Historia
Klasztor obronny Falkenau był drugim najstarszym tego typu obiektem na terenie Inflant, gdyż jego powstanie miało miejsce między 1228 a 1233 rokiem, kiedy to biskup dorpacki Hermann sprowadził do Kärkna mnichów cysterskich z niemieckiego klasztoru w Pforcie. Miał to być ośrodek kształcenia kompetentnych kadr i potencjalny sojusznik w rywalizacji biskupa z Zakonem Kawalerów Mieczowych. Nowo powstały klasztor był kilkukrotnie palony przez miejscowych pogan oraz przez wojska książąt Pskowa i Nowogrodu. Dopiero od połowy XIII wieku, gdy ustabilizowała się wschodnia granica Inflant, klasztor wszedł w okres długiego rozwoju. Mnisi posiadali liczne uposażenia, ziemie i znaczne dochody, co pozwoliło na utrzymywanie aż 40 braci w konwencie. Funduszy nie żałowano też na fortyfikacje, które zostały w późniejszych latach przystosowane do użycia broni palnej. Często używaną drogą do klasztoru była droga wodna. Około 300 metrów od bramy głównej cystersi urządzili przystań na rzece, tak że wszyscy kupcy mogli się tu zatrzymać na modlitwę i handel. W obrębie klasztoru funkcjonował także warowny młyn wodny.
Koniec Falkenau przyszedł w XVI wieku wraz z armią Iwana Groźnego, która zniszczyła klasztor i wymordowała jego mieszkańców. Wyludnione ruiny służyły odtąd miejscowej ludności jako darmowe źródło materiału budowlanego.
Architektura
Falkenau zbudowany był zgodnie z wytycznymi reguły cysterskiej. Składał się z trzech skrzydeł zabudowań klasztornych i kościoła zamykającego wirydarz od strony północnej. Kościół był budowlą dwupoziomową, przy czym parter ze względów obronnych nie posiadał okien, a główny poziom świątyni znajdował się nieco wyżej. Cystersi w celu podkreślenia ubóstwa nie wznosili w swych kościołach wież, a świątynia w Falkenau miała bardzo prostą formę, jednonawową (na górnym poziomie), na planie prostokąta bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium. Dolna kondygnacja kościoła, służąca jako krypta grzebalna, była już podzielona na dwie nawy dziewięcioma czworobocznymi filarami.
Skrzydło południowe klauzury mieściło refektarz, zachodnie komnaty opata i pomieszczenia konwersów (dla których od południowego – zachodu do kościoła prowadziły osobne drzwi), wschodnie natomiast kapitularz i zakrystię oraz dormitorium na górnej kondygnacji (zapewne połączone bezpośrednio z kościołem). Skrzydła klauzury połączone zostały krużgankami, choć nie ma pewności czy ich budowę ukończono po stronie północnej, przylegającej do kościoła.
Całość założenia otaczała fosa oraz mur obwodowy z narożną cylindryczną wieżą i kaplicą św. Michała w północno w wschodnim rogu, prawdopodobnie także włączoną w system obronny klasztoru. Powstała pod koniec XV wieku wieża była prawie w całości wysunięta poza obwód obwarowań i zapewne przystosowana już do użycia broni palnej. Od południa do wewnętrznej ściany muru przylegały także zabudowania gospodarcze, wydzielające z południowym skrzydłem klauzury niewielki dziedziniec. Ufortyfikowana brama wjazdowa znajdowała się po stronie zachodniej, gdzie usytuowano zwodzony most przerzucany ponad dookolną nawodnioną fosą. W jej południowo – zachodniej części funkcjonował klasztorny młyn.
Stan obecny
Do dzisiaj ze średniowiecznego klasztoru pozostały jedynie zarysy fundamentów, tylko w niektórych miejscach osiągające wysokość powyżej jednego metra. Najlepiej zachowanym elementem są relikty potężnego młyna zakonnego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Borowski T., Miasta, zamki i klasztory. Inflanty, Warszawa 2010.
Tuulse A., Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat 1942.