Historia
Parafia w Järva Jaani (pierwotnie Keytingen) założona została na początku lat 20-tych XIII wieku, a wraz z nią zbudowany został około 1221 – 1223 roku pierwszy, jeszcze drewniany kościół. W 1253 roku miejscowa parafia odnotowana została w źródłach pisanych, jako jedna z trzech pierwszych założonych w prowincji Järva. Budowę murowanego kościoła przeprowadzono w niej około trzeciej ćwierci XIII wieku. Prawdopodobnie został on uszkodzony w trakcie licznych wojen z XVI i XVII wieku, oraz ponownie w czasie wielkiej wojny północnej z początku XVIII stulecia. Odbudowę przeprowadzono w stylistyce barokowej, zapewne w drugiej połowie tamtego stulecia. W jej trakcie wzniesiona została nowa zakrystia. W 1881 roku średniowieczną bryłę kościoła powiększono o wieżę.
Architektura
Pierwotny kościół z trzeciej ćwierci XIII wieku był wzniesioną z wapienia i kamienia narzutowego budowlą jednonawową, składającą się z charakterystycznego, mocno wydłużonego, trójprzęsłowego korpusu i krótkiego, jednoprzęsłowego prezbiterium na planie kwadratu. Po północnej stronie prezbiterium usytuowana była bardzo mała, czworoboczna zakrystia (zaledwie 2,7 x 3,2 metra).
Mury kościoła nie zostały opięte przyporami. Proste elewacje zewnętrzne pozostawiono gładkie, rozdzielone jedynie obustronnie rozglifionymi, wysoko przebitymi i wąskimi zarazem oknami lancetowatymi. Po trzy takie otwory oświetlały nawę od północy i południa, natomiast prezbiterium posiadało po jednym oknie od południa, wschodu oraz, co ciekawe, też od północny. Wskazywałoby to na późniejsze dobudowanie średniowiecznej zakrystii do prezbiterium, która musiała być też bardzo niska by nie przysłaniać okna (jednospadowy dach zapewne sięgał linii parapetu okiennego).
Wejście do wnętrza nawy prowadziło poprzez ostrołukowe portale osadzone w ścianie zachodniej i we wschodniej części ściany południowej. Ponadto na poddasze wchodziło się przez drzwi we wschodniej ścianie szczytowej, co pozwalało wykorzystać tamtą przestrzeń jako schronienie lub rodzaj schowka. Nawa oddzielona była od prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy, podobne dwie arkady utworzono też między przęsłami nawy. Wnętrze pomimo braku przypór przykryte zostało sklepieniem krzyżowym.
Stan obecny
Średniowieczny kościół jest dziś powiększony o nowożytną wieżę zachodnią i kruchtę po stronie południowej. Nie zachowała się średniowieczna zakrystia, zastąpiona większym aneksem nowożytnym. Okna kościoła z grubsza zachowały pierwotne formy, przedłużono je jedynie ku dołowi. Przetrwały też dwa gotyckie portale, sakramentarium we wschodniej ścianie prezbiterium oraz sklepienie wewnątrz nawy i prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kadakas V., Archaeological studies in the church of Järva-Jaani, „Archaeological Fieldwork in Estonia 2020”, Tallinn 2021.