Historia
Zamek został założony na początku XIV wieku (przed 1318 rokiem) przez Zdislava z rodu Markvarticów. Zdislav pisał się jeszcze z Lemberka, lecz jego synowie Heřman i Markvart używali już przydomka „ze Zvířetic”. W okresie niepokoju po wymarciu dynastii Przemyślidów Heřman stanął początkowo po stronie Henryka Karynckiego, który mianował go najwyższym burgrabią praskim. Gdy jednak Henryk zmienił nominację, dwaj bracia dołączyli do najmłodszej Przemyślidki, Eliški (Elżbiety), towarzysząc jej między innymi na ślubie z Janem Luksemburskim. Przy nowym królu wytrwali w okresie walk wewnętrznych, nawet pomimo tego, iż ich krewni Vartemberkowie i Michalovcy znaleźli się w opozycji. Właściciele Zvířetic wdali się również w konflikt o nieznanym podłożu (zapewne majątkowym) z Vokiem z Rotštejna, paląc w 1318 roku jego zamek. Ostateczny wynik sporu nie jest znany.
W okresie wojen husyckich bracia Václav, Petr i Beneš ze Zvířetic opowiedzieli się po stronie cesarza Zygmunta Luksemburczyka. Nie ma pewności czy zamek był z tego powodu oblegany przez husytów, lecz jeśli tak, to bez sukcesu. Brak informacji o Zvířeticach w tych niespokojnych czasach. Dopiero w 1437 roku pojawił się Petr Zvířeticki z Vartemberka, jako członek poselstwa do Bazylei i ławnik sądowy, późniejszy zwolennik króla Jerzego z Podiebradów. Jego potomkowie dzierżyli zamek do 1504 roku, kiedy to Hašek sprzedał Zvířetice Wacławowi Sezimowi z Ústí.
W 1528 roku zamek stał się majątkiem rodu Vartemberków, którzy w drugiej połowie XVI wieku dokonali jego renesansowej przebudowy. W trakcie wojny trzydziestoletniej rezydencja została przejęta przez Valdštejnów. Nowi właściciele przeprowadzili kolejną przebudowę w drugiej połowie XVII wieku, w efekcie której zamek otrzymał formę barokowego pałacu. Niedługo później, w 1693 roku został on zniszczony przez pożar, po którym jeszcze został odbudowany. Jednak kolejny pożar z 1720 roku przyczynił się już do porzucenia budowli i przekształcenia jej w ruinę.
Architektura
Zamek usytuowano na wzgórzu na wysokim prawym brzegu Izery. Ukształtowanie terenu zapewniało mu ochronę z trzech stron: na wschodzie zbocze opadało stromo do rzeki, a na północy i południu stoki, choć nie chronione barierą wodną, to jednak wyżłobione przez wody gruntowe były dość strome. Pozostawała część zachodnia skierowana w stronę podzamcza, którą odcięto od reszty terenu przekopem, zachodzącym również na dwa krótsze boki zamku. Przed nim usypano jeszcze ziemny wał.
Zamek założono na nieregularnym planie zbliżonym nieco do trapezu z prostą i długą na 80 metrów kurtyną czołową. W jej zachodniej części przepruto wychodzącą na podzamcze bramę, zapewne poprzedzoną zwodzonym mostem przerzucanym nad przekopem. Trzy narożniki zamku (za wyjątkiem południowo – zachodniego) wzmocniono cylindrycznymi wieżami, występującymi przed obwód murów jedynie w 1/3 swej objętości, przy czym wieża wschodnia nie wystawała w ogóle poza pierścień obronny. Z tego powodu ich możliwości flankowania były bardzo ograniczone. Zamek był więc rozwiniętą formą założenia bergfriedowego, wzbogaconą o dwie kolejne wieże.
Zachowana wieża wschodnia otrzymała prawie 9,5 metra średnicy i grubość muru u podstawy 3,6 metra. Początkowo była dostępna tylko z północnego chodnika w koronie muru obronnego, przez drewnianą kładkę i portal na poziom pierwszego piętra. Na parter, jak zwykle, można było się dostać tylko z góry, przez otwór w stropie. Pierwotnie wieża miała jeszcze jedną najwyższą kondygnację z płaskim stropem, a pozostałe dwa piętra zostały dobudowane dopiero w XVI wieku. Wieża zachodnia, która stała w przeciwległym rogu, była nieco mniejsza, ze średnicą nieco poniżej 9 metrów, oraz murem 3 metrowej grubości. Jak wspomniano w odległości około 3 metrów od niej znajdowała się brama wjazdowa na dziedziniec.
Czwarty, zaokrąglony narożnik, usytuowany w najbezpieczniejszym, górującym nad rzeką miejscu, zajmował budynek mieszkalny. Jako, iż teren przy budynku opadał dość ostro w dolinę rzeki, to jego piwnice, które były poniżej poziomu dziedzińca, znajdowały się od strony zewnętrznej wysoko nad poziomem gruntu. Oprócz szerszego narożnego pomieszczenia na południowym – zachodzie mieściły one cztery identyczne komory o szerokości około 3,6 metra i długości 7,5 metra, sklepione kolebkowo i oświetlane wąskimi oknami. Ostatnia, wschodnia, nieco szersza piwnica była znacznie dłuższa, a część budynku ponad nią mogła przybrać formę wieży mieszkalnej. W okresie późnogotyckim, prawdopodobnie na początku XVI wieku, zbudowano dodatkowy budynek przy zachodniej ścianie muru obwodowego.
Stan obecny
Zamek znajduje się obecnie w formie zaawansowanej ruiny, będącej pozostałością mocno przekształconej w stylistyce renesansowej i barokowej rezydencji. Z pierwotnej budowli zachowały się sklepione piwnice południowo – zachodniego budynku mieszkalnego oraz nadbudowana w XVI wieku cylindryczna wieża zachodnia. Z wieży zachodniej pozostała jedynie polowa dolnej części korpusu. Na terenie dawnego podzamcza zobaczyć można renesansowy budynek dawnej słodowni. Wstęp na teren ruin jest bezpłatny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.