Historia
Žumberk został wzniesiony prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku, gdyż pierwsza wzmianka źródłowa o nim pojawiła się w 1318 roku. Pisał się wówczas z niego niejaki Pilungus, postawiony przed sądem za szkody jakie wyrządził w pobliskich wsiach. Jako kolejny pisał się z Žumberka w 1380 roku Vaněk z Žumberka i Boskovic, a przed 1402 zamek trzymał Kuník Kavalec z Žumberka. Między 1415 a 1419 pochodzeniem z Žumberka przedstawiał się Jan Kavalec z Lipoltic, natomiast w 1440 roku Vaněk Kavalec. Dopiero w 1487 roku po raz pierwszy bezpośrednio wspomniano o zamku, kiedy to nabył go Mikuláš z Holohlav. W 1509 roku miasto Žumberk i zamek w pobliskiej Lukavicy zostały spalone przez rozbójnika Jerzego Bachovskiego, sam zamek w Žumberku prawdopodobnie nie odniósł jednak większych szkód. W XVI wieku kolejni właściciele zmieniali się dość często i nie inwestowali w budowlę. Dopiero w 1590 roku Václav Záruba z Hustířan przekształcił zamek w renesansową rezydencję. Po jego śmierci w 1610 roku wybuchły spory majątkowe pomiędzy jego dziedzicami, na skutek których zamek podzielono pomiędzy dwóch współwłaścicieli: Jindřicha Zárubę z Hustířan i Fridricha z Berbistorfu. Na początku XVIII wieku zamek utracił funkcję mieszkalną i stopniowo zaczął pustoszeć. Ostatni interesujący się nim właściciele pojawili się w źródłach pisanych w latach 1760 – 1770, później Žumberk szybko popadł w ruinę, pogłębioną wykorzystywaniem zamkowych kamieni do budowy obiektów gospodarczych.
Architektura
Zamek został założony na skalistym, lecz niezbyt wysokim wzniesieniu. Pierwotnie składał się z bezwieżowego zamku górnego o z grubsza pięciobocznym obrysie oraz oddzielonego przekopem, usytuowanego po północnej stronie podzamcza. Zabudowa tego ostatniego nie jest znana z powodu nowożytnych przekształceń oraz prac rozbiórkowych.
Górna część zamku chroniona była wspomnianym przekopem, wykutym w skale od północy, wschodu i południa, przed którym usypano ziemny wał. Główny pierścień muru obronnego po całym obwodzie opinał zewnętrzny mur parchamu, w długości którego na czołowej stronie umieszczono budynek bramny. Dalej droga wjazdowa wiodła międzymurzem aż do zachodniej furty prowadzącej na dziedziniec. Po stronie południowo – zachodniej w zewnętrzny mur wkomponowano skały, wznoszące się ze stromego zbocza. Koronę głównego muru, grubego w przyziemiu na 2 metry, wieńczył chodnik obronny z przedpiersiem w postaci krenelażu, na który wiodły niegdyś kamienne schody.
Budynek mieszkalny usytuowano w najlepiej chronionej, tylnej (południowej) części dziedzińca. Jego zewnętrzna ściana była częścią muru obwodowego, dlatego miał zaokrąglone narożniki. Najpewniej była to budowla jednopiętrowa, prawdopodobnie przykryta czterospadowym dachem, który wystawał poza mury obronne. Mniej prawdopodobne jest założenie, że pałac miał tylko parter i półpiętro, które nie wystawały ponad wysokość muru, opierały się o niego i przykryte były dachem jednospadowym. W trakcie XVI-wiecznej rozbudowy pałac został w dwóch etapach podwyższony i powiększony o dwa skrzydła.
Stan obecny
Zamek przetrwał w stanie daleko posuniętej ruiny z widocznymi śladami renesansowej przebudowy (tynki, nowożytne okna). Zachowały się przede wszystkim mury głównego obwodu zamku górnego po stronie południowej i zachodniej oraz fragmenty zewnętrznego muru parchamu na południu, zachodzie i częściowo na północnym – wschodzie. Wstęp na teren zamku jest wolny, a ruiny są zabezpieczane w toku stopniowych prac renowacyjnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cejpová M., Hegenbart F., Hrad Žumberk [w:] Dějiny staveb 2004. Sborník příspěvků z konference Dějiny staveb, red. J.Anderle, Plzeň 2004.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.