Historia
Wieś Žumberk, pierwotnie zwana Sonnberg i Sunenberch, została założona w połowie XIII wieku przez przybyłych z Niemiec kolonistów. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1279 roku, kiedy to należała do braci Engelschalka, Smila, Pardusa i Jana. Nie wiadomo czy posiadali oni wówczas warowną siedzibę, najpóźniej mogła ona zostać wzniesiona w XIV wieku. Od połowy tamtego stulecia zamek wraz z dworem przeszedł na ród panów z Hrádka, a w ostatniej ćwierci XIV wieku na szlachecką rodzinę z Žumberka. Jej przedstawiciel Pavlík z Žumberka po raz pierwszy pojawił się w źródłach pisanych w 1383 roku, a jego potomkowie dzierżyli Žumberk aż do początku XVI wieku.
Pod koniec XV wieku zamek przeszedł późnogotycką przebudowę (lub został wzniesiony od podstaw w innym miejscu), by sprostać potrzebom coraz wygodniejszego życia. Być może jej inicjatorem był wspominany w 1465 roku Ludwik z Žumberka. Na początku XVI wieku przekazał on swój majątek wraz z zamkiem, dworem i młynem Stachovi i Jiříkowi z Rajbolca, pod warunkiem, że zapłacą 150 kop groszy jego wnuczce Anežce z Jivovic. Panowie z Rajbolca nie dzierżyli jednak zamku długo, gdyż w 1544 roku w dokumentach pojawił się jako jego właściciel Volf Pouzar z Michnic, którego potomkowie dzierżyli Žumberk do końca XVI wieku.
W 1610 roku, po kilkukrotnej zmianie posiadaczy zamku, od Petra Voka z Rožmberka kupili go Theobald i Jan Hok z Zweibruck. To im przypisuje się gruntowną renesansową przebudowę Žumberka, choć możliwe, iż rozpoczął ją już wcześniejszy właściciel zamku, Jindřich Pouzar. Ostatecznie Hokowie nie cieszyli się długo swą rezydencją, gdyż w 1617 roku zostali aresztowani, skazani za fałszowanie oficjalnych dokumentów, a ich majątek skonfiskowany. Następnie zamek został przejęty przez ród Švamberków (spadkobierców Rožmberków), którzy włączyli go do swego majątku Nové Hrady. W jego obrębie Žumberk służył jako siedziba urzędników (od 1620 roku podległych rodowi Buquoy) i budynek gospodarczy, a po 1817 roku jako mieszkania poddanych. W 1832 roku część obwarowań zamku została rozebrana.
Architektura
Zamek usytuowano na południowo-zachodnim krańcu wsi, na niewielkim wzniesieniu, które pierwotnie było chronione od południa i południowego – zachodu przez stawy. Pod koniec XV wieku składał się z czterech piętrowych skrzydeł które zamykały wewnętrzny dziedziniec. Wjazd w jego obręb prowadził od wschodu poprzez sklepiony przejazd bramny. Nie wiadomo jak wyglądały pierwotne obwarowania, być może były jedynie konstrukcji drewnianej.
Na skutek przebudowy z końca XVI lub początku XVII wieku na dziedzińcu wzniesiono podsklepione krużganki oraz dobudowano dwa aneksy: jeden po stronie zachodniej i jeden od wschodu, tuż powyżej bramy wjazdowej. Wzniesiono również nowe obwarowania, o nieco archaicznej już formie jak na koniec XVI wieku. Składały się one z nieco trapezoidalnego obwodu muru otaczającego obszar południowo – zachodniej części wsi, w tym zamek, przylegający dziedziniec i kościół św. Jana Chrzciciela. Ich ciąg został wzmocniony co najmniej sześcioma okrągłymi w planie basztami, w tym czterema narożnymi i dwoma usytuowanymi mniej więcej pośrodku południowej kurtyny. Brama wjazdowa została umieszczona na północnym wschodzie.
Stan obecny
Zamek zachował się do dnia dzisiejszego w formie otrzymanej na skutek renesansowej przebudowy. Z końca XV wieku pochodzą pomieszczenia na parterze, które mają sklepienia krzyżowe i kolebkowe. Przetrwała także duża część murów obwodowych za wyjątkiem rozebranego w XIX wieku fragmentu północnego i północno – wschodniego z bramą wjazdową oraz jednej z baszt południowych. Na terenie zamku znajduje się obecnie muzeum wsi z wystawą malowanych mebli ludowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Anderle J., Brych V., Chotěbor P., Durdík T., Fišera Z., Procházka Z., Rykl M., Slavík J., Svoboda L., Úlovec J., Encyklopedie českých tvrzí, t. 3, Praha 2005.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Strona internetowa castles.cz, Tvrz Žumberk.