Historia
Zamek Žumberk został wzniesiony prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku, gdyż pierwsza wzmianka źródłowa o nim pojawiła się w 1318 roku. Pisał się wówczas z niego niejaki Pilungus, postawiony przed sądem za szkody jakie wyrządził w pobliskich wsiach. Jako kolejny pisał się z Žumberka w 1380 roku Vaněk z Žumberka i Boskovic, a przed 1402 zamek trzymał Kuník Kavalec z Žumberka. Między 1415 a 1419 pochodzeniem z Žumberka przedstawiał się Jan Kavalec z Lipoltic, natomiast w 1440 roku Vaněk Kavalec. Dopiero w 1487 roku po raz pierwszy bezpośrednio wspomniano o zamku, kiedy to nabył go Mikuláš z Holohlav.
W 1509 roku miasto Žumberk i zamek w pobliskiej Lukavicy zostały spalone przez rozbójnika Jiří Bachovskiego, ale sam zamek w Žumberku prawdopodobnie nie odniósł większych szkód. W XVI wieku kolejni właściciele zmieniali się dość często i nie inwestowali w budowlę. Dopiero w 1590 roku Václav Záruba z Hustířan przekształcił zamek w renesansową rezydencję. Po jego śmierci w 1610 roku wybuchły spory majątkowe pomiędzy jego dziedzicami, na skutek których zamek podzielono pomiędzy dwóch współwłaścicieli: Jindřicha Zárubę z Hustířan i Fridricha z Berbistorfu.
Na początku XVIII wieku, prawdopodobnie ze względu na zbyt skromne warunki mieszkalne, zamek utracił funkcję rezydencjonalną i stopniowo zaczął pustoszeć. Ostatni interesujący się nim właściciele pojawili się w źródłach pisanych w latach 1760 – 1770. Niedługo później Žumberk popadł w szybko postępującą ruinę, pogłębioną wykorzystywaniem zamkowych kamieni do budowy pobliskich obiektów gospodarczych.
Architektura
Zamek został założony na skalistym, lecz niezbyt wysokim wzniesieniu, ograniczonym od południa i zachodu bardzo stromymi skarpami, opadającymi ku dolinie rzeki Ležák. Pierwotnie składał się z bezwieżowego rdzenia o z grubsza pięciobocznym obrysie oraz oddzielonego przekopem, usytuowanego po północnej stronie podzamcza o nieznanej zabudowie.
Górna część zamku chroniona była wspomnianą suchą fosą, wykutą w skale od północy, wschodu i częściowo południa, przed którą usypano ziemny wał. Główny pierścień muru obronnego po całym obwodzie opinał zewnętrzny mur parchamu, w długości którego na czołowej stronie umieszczono budynek bramny. Dalej droga wjazdowa wiodła międzymurzem aż do zachodniej furty prowadzącej na dziedziniec. Po stronie południowo – zachodniej w zewnętrzny mur wkomponowano skały, wznoszące się ze stromego zbocza. Koronę głównego muru, grubego w przyziemiu na 2 metry, wieńczył chodnik straży z blankowanym przedpiersiem, na który wiodły niegdyś kamienne schody.
Budynek mieszkalny usytuowano w najlepiej chronionej, tylnej (południowej) części dziedzińca. Jego zewnętrzna ściana była częścią muru obwodowego, dlatego miał zaokrąglone narożniki. Najpewniej była to budowla jednopiętrowa, prawdopodobnie przykryta czterospadowym dachem, który wystawał poza mury obronne. Mniej prawdopodobne jest założenie, że pałac miał tylko parter i półpiętro, które nie wystawały ponad wysokość muru, opierały się o niego i przykryte były dachem jednospadowym. W trakcie XVI-wiecznej rozbudowy pałac został w dwóch etapach podwyższony i powiększony o dwa skrzydła.
Stan obecny
Zamek przetrwał w stanie daleko posuniętej ruiny z widocznymi śladami renesansowej przebudowy (tynki, nowożytne okna). Zachowały się przede wszystkim mury głównego obwodu obronnego zamku górnego po stronie południowej i zachodniej oraz fragmenty zewnętrznego muru parchamu na południu, zachodzie i częściowo na północnym – wschodzie. Relikty zabudowy mieszkalnej widoczne są przede wszystkim w narożniku południowo – zachodnim. Po wschodniej stronie dziedzińca o ich istnieniu świadczą kamienno – ziemne pagórki utworzone z gruzu zawalonych ścian. Wstęp na teren zamku jest wolny, a ruiny są zabezpieczane w toku stopniowych prac renowacyjnych. W centralnej części miasteczka znajduje się średniowieczny, mocno przebudowany w czasach nowożytnych kościół Wszystkich Świętych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cejpová M., Hegenbart F., Hrad Žumberk, „Dějiny staveb 2004”, Plzeň 2005.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.