Historia
Kościół w Žumberku zbudowany został w ostatniej ćwierci XIII wieku (prezbiterium i nieduża nawa), natomiast po raz pierwszy udokumentowano go w źródłach pisanych w 1332 roku. Pełnił już wówczas funkcje parafialne. Prawdopodobnie na przełomie XIV i XV wieku do prezbiterium dobudowano zakrystię.
W 1423 roku kościół św. Jana Chrzciciela został spalony przez husytów. Odbudowę rozpoczęto na początku drugiej połowy XV wieku, kiedy to wzniesiono wieżę i odbudowano nawę, a po 1485 roku rozpoczęto późnogotycką przebudowę korpusu nawowego. Pomiędzy 1500 a 1510 rokiem wnętrze korpusu zostało zwieńczone sklepieniem sieciowym oraz powiększone na północy o kolejną nawę.
Kościół spłonął w 1873 roku, zniszczeniu uległ wówczas zwłaszcza dach oraz wnętrza. Dwa lata później rozpoczęto renowację w trakcie której zakupiono neogotyckie wyposażenie świątyni (ołtarze, ambona), natomiast pod koniec XIX wieku zlikwidowano stare schody na emporę. Ostatnia renowacja prowadzona była od 2005 do 2011 roku.
Architektura
Kościół z XIV wieku składał się z jednonawowego, prawie kwadratowego korpusu oraz węższego, prostokątnego w planie prezbiterium o wymiarach wnętrza 5,2 x 6,3 metrów, do którego od strony północnej przystawiona była prostokątna zakrystia wielkości 3,5 x 6,5 metra. W wyniku późnogotyckiej rozbudowy z końca XV wieku korpus nawowy powiększono do formy trójnawowej z czworoboczną, czteropiętrową wieżą przy fasadzie zachodniej. Na początku XVI wieku dobudowano na północy jeszcze jedną, czwartą już nawę, której zewnętrzna ściana zrównała się w linii z murem zakrystii, dzięki czemu korpus osiągnął w planie kształt zbliżony do kwadratu o wymiarach wnętrza 11,7 x 11,3 metra. Obie nawy środkowe otrzymały szerokość 3,1 metra, południowa nieco węższą, 2,7 metra, a północna 2,6 metra. Oś prezbiterium zrównała się prawie z osią drugiej od południa nawy (lekko przesunięta na północ).
Wnętrze wczesnogotyckiego, niewysokiego prezbiterium i dwuprzęsłowej zakrystii zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym, przy czym żebra pojedynczego przęsła prezbiterium spięto u góry zwornikiem w kształcie pięciolistnej róży, symbolem rodu Rožmberków, a podwieszono w narożnikach na nisko zawieszonych, ukośnie podciętych konsolach. Od korpusu prezbiterium oddzielono ostrołuczną, nieprofilowaną arkadą tęczy o szerokości 3,7 metra, natomiast z zakrystią skomunikowano sfazowanym portalem o zaokrąglonych górnych narożnikach ościeży.
Późnogotyckie pomieszczenie w przyziemiu wieży przykryto sklepieniem gwiaździstym, zaś korpus nawowy zwieńczono sklepieniem sieciowym, żebrowym, podtrzymywanym przez sześć smukłych, wielobocznych, granitowych filarów. Na ścianach obwodowych sklepienie oparto na wielobocznych konsolach, w filary międzynawowe wtopiono żebra bezwspornikowo. W zachodniej części korpusu znalazła się empora, także przykryta sklepieniem sieciowym, a wnętrze w okresie późnogotyckim pokryto ściennymi polichromiami.
Stan obecny
Kościół jest dziś budowlą o cechach wczesnogotyckich w części wschodniej (prezbiterium) oraz późnogotycką w partii zachodniej (wieża z korpusem nawowym). Niestety do jego architektury wprowadzono modyfikacje nowożytne w postaci kruchty przy południowej ścianie korpusu. Przekształcono też większość okien, wstawiono nowe portale, w dachach zamontowano lukarny, zmieniono wejście na emporę dostawiając schody w aneksie przy kruchcie. Wewnątrz korpusu i prezbiterium fragmentarycznie zachowały się malowidła ścienne powstające od końca XIV do początku XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 42. Politický okres kaplický, Praha 1921.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Pavelec P., Středověká nástěnná malba v jižních Čechách, Olomouc 2013.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.