Žulová – zamek Frýdberk

Historia

   Zamek Frýdberk został wzniesiony pod koniec XIII wieku na ziemiach biskupów wrocławskich. Jego budowniczym był Jan Wüstehube, znany rycerz – rabuś, członek rodu który na przełomie XIII i XIV wieku był postrachem znacznej części Śląska. Z Frýdberka oraz ze swej drugiej siedziby – zamku Kolštejn urządzali oni liczne wyprawy rabunkowe, nie przejmując się nawet kościelną klątwą, jaką nałożyli na nich biskupi. W 1326 roku Jan Wüstehube sprzedał Frýdberk Haugwitzom, lecz po pewnym czasie nowi właściciele przejęli zwyczaje swych poprzedników i kontynuowali rozbój. Spokój nastał dopiero po 1358 roku, kiedy to biskup wrocławski Przecław z Pogorzeli wykupił zamek od braci Jindřicha i Václava Haugwitzów za znaczną sumę 3100 kop groszy praskich.
   Przez kolejne lata zamek był w bezpośrednim posiadaniu biskupstwa, z ramienia którego zarządzali nim burgrabiowie, a pokój przyczynił się do podniesienia w regionie dobrobytu. Sytuacja zmieniła się w pierwszej połowie XV wieku, gdyż ówczesny biskup wrocławski Konrad Oleśnicki był wielkim przeciwnikiem ruchu husyckiego. Przed 1430 rokiem buntownicy urządzali najazdy na biskupie dobra, nie ma jednak informacji czy w ich trakcie Frýdberk poniósł jakieś szkody.
   W 1459 lub 1460 roku zamek został oddany w dziedziczne lenno Mikulášowi Kotulínskiemu i aż do 1582 roku oddawany był w zastaw kolejnym, często zmieniającym się właścicielom. Pod koniec XVI wieku biskup Marcin Gerstmann dokonał renesansowej przebudowy zamku, lecz jego fortyfikacje nie zostały zmodernizowane. Z tego powodu w trakcie wojny trzydziestoletniej nie był przeszkodą dla Szwedów, którzy zajęli go i spustoszyli w 1639 roku. Przez długi czas pozostawał ruiną, aż w 1703 roku przekształcono go w browar, a na początku XIX wieku w kościół.

Architektura

   Zamek zbudowano na szczycie owalnego wzgórza, którego stoki z trzech stron opadały stromymi skarpami, szczególnie po wschodniej stronie, gdzie doliną na linii północ – południe przepływała rzeka Widna. Na północny – wschód od zamkowego wzgórza wpadał do niej Stříbrný potok przepływający u zachodniej podstawy wzgórza. Jedyna dogodna droga dojazdowa mogła być poprowadzona od strony południowej i tam też w skale wykuto poprzeczny przekop o szerokości aż 30 metrów i głębokości 10 metrów, nad którym przerzucono drewniany most. Przed zamkiem w średniowieczu funkcjonować mogło podzamcze, później przekształcone w osadę Žulová.
   Zamek otrzymał w planie owalny kształt o wymiarach około 45 x 37,5 metra, dłuższymi bokami zorientowany na linii północ – południe. Brama prowadziła na dziedziniec chroniony grubymi na 2 metry murami obwodowymi, wzmocnionymi od zewnątrz masywnymi przyporami, koniecznymi zwłaszcza po stronie wschodniej, gdyż tam mur biegł nad samą krawędzią skarpy.
   Czoło zamku i bramę chroniła wolnostojąca cylindryczna wieża o średnicy 11,1 metra i grubości muru dochodzącej w przyziemiu aż do 4 metrów (wyżej grubość muru spada do około 3,5-3,2 metra). Usytuowana była w odległości około 3-3,5 metra od muru obronnego. Dziś posiada ona cztery kondygnacje, pierwotnie była zapewne wyższa. W przyziemiu mieściła ciemny i duszny loch, dostępny jedynie drabiną z poziomu górnej kondygnacji, która oddzielona była drewnianym stropem. Na wyższe piętra prowadziła już klatka schodowa osadzona w grubości muru wieży. Dostęp do niej zapewniał granitowy portal przepruty w elewacji zewnętrznej na wysokości paru metrów, wiodący do niewielkiej, sklepionej kolebkowo sieni. Prawdopodobnie łączył się on kładką z koroną muru obronnego lub z budynkiem mieszkalnym, ewentualnie dostępny był z poziomu dziedzińca po drabinie. Drzwi w portalu można było niegdyś blokować ryglem osadzanym w otworach w murze. Drugi mały portal, także zamykany pierwotnie drzwiami, znajdował się w przejściu z sieni do klatki schodowej. Same schody zwieńczone były zakrzywioną kolebką i doświetlane w górnej części przez niewielkie szczelinowe otwory (1,1 x 0,6 metra) z kamiennymi ławami, zapewne umieszczonymi dla strzelców lub strażników. Klatka schodowa wiodła wprost na trzecie piętro, z pominięciem piętra drugiego, które podobnie jak wyższa kondygnacja, musiało być dostępne za pomocą drabiny. Ponad czwartym piętrem mieściła się najwyższa kondygnacja obronna osadzona na kamiennych wspornikach, a więc nieco szersza niż niższa część wieży. Wieńczył ją krenelaż, być może z nałożonym dachem ostrosłupowym.
   Po stronie zachodniej i południowej, a być może także od północy zamek chroniony był przez zewnętrzne obwarowania parchamu, szerokiego na 7 do 10 metrów. Początkowo prawdopodobnie miały one konstrukcję drewniano ziemną, a w XV lub XVI wieku zostały zastąpione kamiennym murem o grubości 1,5 metra, zaopatrzonym na zachodzie w furtę wypadową. W okresie tym wzmocniono również konstrukcję mostu, osadzając go na dwóch lub trzech kamiennych filarach oraz rozbudowano wjazd do zamku. Mianowicie po stronie południowej, między przekopem a wieżą główną, parcham poszerzono do formy małego dziedzińca, rodzaju przedbramia poprzedzającego bramę w głównym murze obronnym. Mur tego przedbramia był dość cienki, jego grubość wynosiła około 0,7-1,1 metra.
   Budynek mieszkalny o niewielkich wymiarach, około 12 x 5 metrów, umieszczono na zamku w najbezpieczniejszej, północnej części, poprzez dostawienie do muru obronnego. Był on piętrowy, podpiwniczony, wiadomo, iż mieściła się w nim kaplica. W planie musiał mieć nieregularny kształt z powodu obłej formy muru obronnego, który tworzył jego zewnętrzną ścianę. Nie wiadomo jak zamek zaopatrywany był w wodę, nie odnaleziono bowiem pozostałości studni lub zbiornika na deszczówkę.

Stan obecny

   Do dnia dzisiejszego przetrwała wieża główna, nadbudowana barokowym hełmem i przepruta nowożytnym portalem na poziomie przyziemia. Włączono ją w zabudowę XIX-wiecznego kościoła dla którego służy jako dzwonnica. Ponadto widoczne są nieduże fragmenty muru obwodowego zamku oraz dawny przekop, przez który prowadzi nowożytny już jednak most.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Kouřil P., Prix D., Wihoda M., Hrady českého Slezska, Brno – Opava 2000.