Historia
Zamek Frýdberk został wzniesiony pod koniec XIII wieku, na ziemiach należących do biskupów wrocławskich. Po raz pierwszy odnotowany został w przekazach pisemnych w dokumencie datowanym na okres między 1290 a 1310 rokiem, w którym to wspomniano wieś o wielkości 24 łanów, na terenie której rycerz Jan Wüstehube ufundował zamek („Sestrechowitz habet XXIIIJ mansos, sed Johannes Wisthub fecit castrum nomine Vridebergk”).
Jan Wüstehube należał do rodu, który na przełomie XIII i XIV wieku był postrachem znacznej części Śląska. Z Frýdberka oraz ze swej drugiej siedziby na zamku Kolštejn, urządzali oni liczne wyprawy rabunkowe, nie przejmując się nawet kościelną klątwą, jaką nałożyli na nich biskupi. Między innymi około 1318 roku napaść mieli na kościół w Paczkowie, gdzie zabili i poranili kilka osób, a wójta z synem uwieźli na swój zamek („castrum suum”). Około 1326-1340 roku rodzina Wüstehube z nieznanych przyczyn sprzedała Frýdberk Haugwitzom, lecz po pewnym czasie nowi właściciele przejęli zwyczaje swych poprzedników i kontynuowali rozbój. Spokój nastał dopiero po 1358 roku, kiedy to biskup wrocławski Przecław z Pogorzeli wykupił „castrum Fredeberg” od braci Jindřicha i Václava Haugwitzów, płacąc znaczną sumę 3100 kop groszy praskich.
Przez kolejne lata zamek był w bezpośrednim posiadaniu biskupstwa, z ramienia którego zarządzali nim burgrabiowie. Między innymi w 1368 roku urząd ten pełnił Mikuláš Pokelerii, w 1374 roku Konrad Borsnicz, a w 1377 roku niejaki „Pacuschius”, które potwierdził w ten czas umowę kupna lenna w osadzie Frýdberk. W 1421 roku, za zgodą biskupa wrocławskiego, zamek przejął w czasowe użytkowanie Maczke Thanfeld, zobowiązany do przestrzegania prawnych roszczeń i wymogów. Długi okres pokoju przyczynił się do podniesienia w regionie dobrobytu. Sytuacja zmieniła się w pierwszej połowie XV wieku, gdyż ówczesny biskup wrocławski Konrad Oleśnicki był wielkim przeciwnikiem ruchu husyckiego. Przed 1430 rokiem buntownicy urządzali najazdy na biskupie dobra, choć przekazy pisemne nie odnotowały informacji, czy w ich trakcie Frýdberk poniósł jakieś szkody.
W 1459 lub 1460 roku zamek został oddany w dziedziczne lenno Mikulášowi Kotulínskiemu i aż do 1582 roku oddawany był w zastaw kolejnym, często zmieniającym się właścicielom. Pod koniec XVI wieku biskup Marcin Gerstmann dokonał renesansowej przebudowy zamku, lecz jego fortyfikacje nie zostały zmodernizowane. Z tego powodu w trakcie wojny trzydziestoletniej nie był przeszkodą dla Szwedów, którzy zajęli go i spustoszyli w 1639 roku. Przez długi czas pozostawał ruiną, aż w 1703 roku przekształcono go w browar, a na początku XIX wieku w kościół.
Architektura
Zamek Frýdberk zbudowano na kulminacji owalnego w planie, dość niskiego wzgórza, którego jednak stoki z trzech stron opadały stromymi skarpami, szczególnie na odcinku wschodnim, gdzie doliną na linii północ – południe przepływała rzeka Widna. Na północny – wschód od zamkowego wzgórza wpadał do niej mniejszy strumień, przepływający u północnej i zachodniej podstawy wzgórza. Jedyna dogodna droga dojazdowa mogła być poprowadzona od strony południowej i tam też w skale wykuto poprzeczny przekop o szerokości aż 30 metrów i głębokości około 10 metrów, nad którym przerzucono drewniany most. Przed zamkiem w średniowieczu funkcjonować mogło podzamcze, później przekształcone w osadę Žulová.
Zamek otrzymał w planie owalny kształt o wymiarach około 45 x 37,5 metra, dłuższymi bokami zorientowany na linii północ – południe. Brama prowadziła na dziedziniec chroniony grubymi na 2 metry murami obwodowymi, wzmocnionymi od zewnątrz masywnymi przyporami, koniecznymi zwłaszcza po stronie wschodniej, gdyż tam mur biegł nad samą krawędzią skarpy. Duża grubość muru pozwalała na utworzenie w jego koronie chodnika straży, bez konieczności poszerzania drewnianym gankiem. Zapewne był on chroniony blankowanym przedpiersiem.
Czoło zamku i bramę chroniła wolnostojąca cylindryczna wieża o średnicy 11,1 metrów i grubości muru dochodzącej w przyziemiu aż do 4 metrów (wyżej grubość muru spada do około 3,5-3,2 metra). Wieża usytuowana była w odległości około 3-3,5 metra od muru obronnego. Jej wnętrze podzielone było na pięć kondygnacji. W przyziemiu mieścił się ciemny i duszny loch o średnicy 4,1 metra, dostępny jedynie drabiną z poziomu górnej kondygnacji, która oddzielona była drewnianym stropem. Na wyższe piętra prowadziła już klatka schodowa osadzona w grubości muru wieży. Dostęp do niej zapewniał granitowy portal przepruty w elewacji zewnętrznej na wysokości paru metrów, wiodący do niewielkiej, sklepionej kolebkowo sieni. Prawdopodobnie łączył się on kładką z koroną muru obronnego lub z budynkiem mieszkalnym, ewentualnie dostępny był z poziomu dziedzińca po drabinie. Drzwi w portalu można było blokować ryglem osadzanym w otworach w murze. Drugi mały portal, także pierwotnie zamykany ryglowanymi drzwiami, znajdował się w przejściu z sieni do klatki schodowej. Same schody zwieńczone były zakrzywioną kolebką i doświetlane w górnej części przez niewielkie (1,1 x 0,6 metra) szczelinowe otwory z kamiennymi ławami, zapewne umieszczonymi dla strzelców lub strażników. Klatka schodowa wiodła wprost na trzecie piętro, z pominięciem piętra drugiego, które podobnie jak wyższa kondygnacja, musiało być dostępne za pomocą drabiny. Ponad czwartym piętrem mieściła się najwyższa kondygnacja obronna, utworzona na kamiennej odsadzce, a więc nieco szersza niż niższa część wieży. Wieńczyło ją osadzone na kamiennych konsolach przedpiersie z krenelażem, być może z nałożonym dachem ostrosłupowym.
Po stronie zachodniej i południowej, a być może także od północy, zamek chroniony był przez zewnętrzne obwarowania parchamu, szerokiego na 7 do 10 metrów. Początkowo prawdopodobnie miały one konstrukcję drewniano – ziemną, ale w XV lub w początkach XVI wieku zostały zastąpione kamiennym murem o grubości 1,5 metra, zaopatrzonym na zachodzie w furtę wypadową. Kolejna, wewnętrzna furta parchamu, znajdować się mogła w poprzecznej ścianie na północnym – zachodzie. W okresie tym wzmocniono również konstrukcję mostu, osadzając go na dwóch lub trzech kamiennych filarach oraz rozbudowano wjazd do zamku. Mianowicie po stronie południowej, między przekopem a wieżą główną, parcham poszerzono do formy małego dziedzińca, rodzaju przedbramia poprzedzającego bramę w głównym murze obronnym. Mur tego przedbramia był dość cienki, bowiem jego grubość wynosiła około 0,7-1,1 metra.
Budynek mieszkalny o niewielkich wymiarach, około 12 x 5 metrów, umieszczono na zamku w najbezpieczniejszej, północnej części dziedzińca, poprzez dostawienie do muru obronnego. Był on piętrowy, podpiwniczony, wiadomo, iż mieściła się w nim kaplica. W planie musiał mieć nieregularny kształt z powodu obłej formy muru obronnego, który tworzył jego zewnętrzną ścianę. Drugie, mniejsze i zapewne późniejsze skrzydło, mogło się znajdować w zachodniej części dziedzińca. Jego orientacyjne rozmiary wynosiły około 10 x 4 metry. Nie wiadomo jak zamek zaopatrywany był w wodę, nie odnaleziono bowiem pozostałości studni lub zbiornika na deszczówkę.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwała wieża główna, nadbudowana nowożytną najwyższą kondygnacją z barokowym hełmem i przepruta nowożytnym portalem na poziomie przyziemia. Włączona jest w zabudowę XIX-wiecznego kościoła, dla którego służy jako dzwonnica. Pomimo częściowych przekształceń wieża jest jednym z niewielu dobrze zachowanych na terenie Śląska bergfriedów. W jej wnętrzu widoczne są dwa oryginalne gotyckie portale oraz szczelinowe otwory doświetlające i strzeleckie. Ponadto zachowane są nieduże fragmenty muru obwodowego zamku oraz dawny poprzeczny przekop, przez który prowadzi nowożytny już jednak kamienny most.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Kouřil P., Prix D., Wihoda M., Hrady českého Slezska, Brno – Opava 2000.
Plaček M., Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1999.