Historia
Zamek Zubštejn pierwotnie nazywany był Lapis oraz Kámen. Pod tą nazwą po raz pierwszy został wspomniany w 1344 roku w przydomku Atluša i Jimrama z Kámena, a następnie w niezbyt pewnym przekazie z roku 1348. Z tego powodu przyjąć można (co potwierdzają również znaleziska archeologiczne), iż zamek założony został na początku XIV wieku. W 1358 roku zamek, już pod nazwą Zubštejn, kupił margrabia morawski Jan Henryk, który dokonał jego rozbudowy i wzmocnienia. Po śmierci Jana Henryka w 1375 roku Zubštejn odziedziczył jego syn, margrabia Jodok. Udzielił on Zubštejn w lenno Janowi z Křižanova, posiadającemu zamek w latach 1377-1390. W latach 90-tych XIV wieku Zubštejn został nabyty przez Herolda z Kunštátu, lecz na początku XV wieku kolejni właściciele którzy mieli go na zasadzie zastawu często się zmieniali. W trakcie ich sporów majątkowych, a zwłaszcza na skutek wojen husyckich zamek musiał ponieść jakieś szkody, gdyż w trakcie nadawania lenna w 1437 roku Jindřichowi z Lomnicy został opisany jako grodzisko, czyli opuszczona i zniszczona warownia. W 1446 roku ruiny te przeszły na Jana Pernštejna, który odbudował i przekształcił stary zamek. W 1482 roku był już w na tyle dobrym stanie, iż mieszkał na nim Jimram z Pernštejna. Jeszcze na przełomie XV i XVI wieku rozbudowywane były dolne obwarowania zamku, w 1522 roku pojawiła się wzmianka o jego zamieszkiwaniu, a już w 1547 roku Zubštejn opisano jako opuszczony.
Architektura
Zamek zbudowano na podłużnym szczycie wzniesienia usytuowanego dłuższymi bokami na linii północ – południe. Było to bardzo rozległe założenie, które w swym ostatecznym kształcie osiągnęło aż 290 metrów długości i 55-80 metrów szerokości o zajmowanej powierzchni przeszło 2 ha.
Po stronie północnej ulokowano wielkie podzamcze o z grubsza prostokątnym w planie kształcie o wymiarach 65×140 metrów. Powierzchnia jego dziedzińca została wyrównana poprzez usypanie zachodniej strony, a mur obwodowy po wschodniej stronie wkomponowano w skalne bloki. Położona na północy brama nie była poprzedzona przekopem, lecz zabezpieczona owalnymi obwarowaniami (10×16 metrów), flankującymi wjazd ze skalnego pagórka po wschodniej stronie. Ponad nimi znajdować się jeszcze mogła czworoboczna wieża strażniczo – obronna o mieszanej murowano – drewnianej konstrukcji. Jedyna rozpoznawalna dziś zabudowa na dziedzińcu podzamcza znajdować się mogła przy zachodnim murze obwodowym, przechodzącym w południowo – zachodnim narożniku w obłe fortyfikacje (10×8 metrów) o wyglądzie zbliżonym do baszty. Całe północne przedpole zamku jawi się bardzie jako gospodarczy dwór o skromnej, lecz rozległej zabudowie, niż typowe podzamcze. Charakterystyczny był szczególnie brak przekopu przed bramą wjazdową.
W południowo – wschodniej części podzamcza znajdowało się nieduże wzniesienie, obwiedzione murem układanym z kamieni bez użycia zaprawy. Była to zapewne forma przedbramia, z którego drewniany most wiódł przez przekop oddzielający podzamcze od zamku górnego. Przekop miał 13 metrów szerokości i 4 metry głębokości. Za nim most osiągał murowany korytarz bramny z którego boków w obie strony wybiegały zewnętrzne obwarowania obwodowe zamku górnego, wzniesione zapewne na przełomie XV i XVI wieku. Osadzono je na ziemnym wale, obłożonym układanymi na sucho kamieniami. W planie obwarowania te otrzymały kształt zbliżony do trapezu, przechodzącego w dwa obłe, wysunięte bastiony oraz większe bastiono-podobne zaokrąglenie po stronie południowo – zachodniej, które stykało się ze skałami zabezpieczającymi zamek od południa. Zachodnia część dolnych obwarowań zamku górnego zamykała dziedziniec, który mógł być uzupełnieniem północnego podzamcza, jako iż na jego terenie usytuowano dużą studnię.
Rdzeń zamku górnego zajmował skalisty podłużny grzbiet o wymiarach 50×18 metrów. Od murowanego korytarza bramnego oddzielony był wykutym w skale przekopem o szerokości 15 metrów i głębokości 6 metrów, ponad którym przerzucono kolejny drewniany most. Czoło zamku zajmowała masywne czworoboczna wieża (11 x 5,3 metra) pełniąca rolę muru tarczowego (zasłaniającego wnętrze zamku przed ewentualnym ostrzałem) oraz funkcję wieży bramnej, gdyż w jej przyziemiu poprowadzono przejazd. Na piętrze wieży znalazła się sklepiona krzyżowo sala z wychodzącym na wschód wykuszem. Była to najpewniej kaplica. Po przeciwnej (południowej) stronie nieregularnego dziedzińca znajdował się budynek o formie zbliżonej do wieży, czy też donżonu. Jego wymiary wynosiły 8,5 x 13 metrów. Jako umieszczony w najbezpieczniejszym miejscu zamku, był on zapewne najstarszym i początkowo głównym budynkiem mieszkalnym. Najpewniej w czasach margrabiego Jana Henryka pośrodku dziedzińca, przy jego zachodnim murze usytuowano podpiwniczony, piętrowy pałac o wymiarach 13 x 11 metrów. Na poziomie sutereny posiadał on dwie izby ze sklepieniami kolebkowymi, do których wiodły dwie osobne szyje z poziomu dziedzińca. Przyziemie posiadało podobny układ sklepionych pomieszczeń, piętro natomiast zaopatrzono w jedną dużą komnatę.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwały głównie ruiny rdzenia zamku górnego. Jego dominantą jest ściana wieży północnej zachowana do wysokości 13 metrów z widocznymi od wschodu konsolami na których podwieszono wykusz kaplicy. W nie najgorszym stanie przetrwał również pałac zachodni, z którego zawaliła się jedynie ściana zachodnia, ukazując przekrój czterech sklepionych pomieszczeń na dwóch dolnych kondygnacjach i niezadaszonej obecnie górnej komnaty. W o wiele gorszym stanie przetrwał budynek południowy i dawny korytarz bramny przedbramia pomiędzy dwoma przekopami. Na zachodnim dziedzińcu wciąż zobaczyć można studnię.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.