Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o Zruču nad Sazawą pochodzi z 1335 roku z przydomku Heřmana z rodu Chvalovských z Ledca. Jego siedzibą zapewne był nowo wybudowany zamek, położony około 400 metrów na wschód od starszego, XIII-wiecznego założenia obronnego. W 1355 roku Zruč przeszedł na własność rodu Kolovratów, w których posiadaniu był aż do połowy XVI wieku. W 1547 roku Zdeněk Zručski z Chřenovic sprzedał majątek Jindřichowi Střelowi z Rokyca, a ten w 1553 roku Jerzemu Kalenicovi z Kalenic. W drugiej połowie XVI wieku rodzina Kaleniców przebudowała gotycki zamek na renesansową rezydencję, lecz już w 1623 roku utraciła ją z powodu udziału Albrechta Bavora z Kalenic w antyhabsburskim powstaniu. Skonfiskowane dobra kupił Arnolt Perglas z Losentic po którym kolejni właściciele często się zmieniali. W 1781 roku zamek strawił pożar, a w latach 90-tych XIX stulecia został on gruntownie przebudowany w stylistyce neogotyckiej, przy czym niestety zniszczono prawie połowę późnogotyckich obwarowań oraz zabudowania na podzamczu.
Architektura
Zamek usytuowano po północnej stronie silnie meandrującej rzeki Sazawy, dzięki czemu jego południowa strona zabezpieczona była opadającymi ku rzece skarpami. Z pozostałych stron czworoboczne w planie założenie zostało otoczone wyciosanym w skale przekopem. Główny budynek mieszkalny zajął najlepiej chronioną, południową stronę otoczonego murem obronnym dziedzińca. Dalsza zabudowa zajmowała północną część wschodniej strony zamku, a pomiędzy nimi usytuowano przejazd bramny. Pozostałe strony, początkowo najwyraźniej bezwieżowego zamku, ograniczone były jedynie murem obwodowym. Po wschodniej stronie, za przekopem, usytuowane było bliżej nie rozpoznane podzamcze o wyłącznie gospodarczym charakterze i najpewniej drewniano – ziemnych obwarowaniach.
Na skutek późnogotyckiej rozbudowy zamek został otoczony drugim obwodem muru obronnego o prostokątnym w planie kształcie. Od strony rzeki (południowej) mur wzmocniono niedużymi półokrągłymi basztami, których murowana część przewyższała wysokość ganku obronnego w koronie muru. Bardziej rozbudowaną, zdwojoną formę otrzymała narożna baszta po stronie południowo – wschodniej, której zadaniem było flankowanie drogi dojazdowej z podzamcza do zamku. Po przeciwnej, południowo – zachodniej stronie nie było już konieczności budowy tak rozbudowanej konstrukcji, dlatego znalazła się tam narożna przypora, przypominająca ustawioną pod skosem czworoboczną, niedużą basztę. Jej zwieńczenie prawdopodobnie miało formę obronnej galerii. Kluczową budowlą obrony została masywna, podkowiasta baszta działowa w narożniku po stronie północno – zachodniej. W dwóch dolnych kondygnacjach była ona otwarta od wewnętrznej strony, wyżej zamknięta. Przystosowano ją do użycia broni ogniowej. Nie wiadomo, czy na pozostałych kierunkach także funkcjonowały baszty, pewne jest jedynie, iż narożnik północno – wschodni miał zaokrągloną formę, a na całym obwodzie chodnik w koronie murów zwieńczono krytym, drewnianym lub szachulcowym gankiem z otworami strzelczymi.
Rozbudowa późnogotycka (być może przeciągnięta do początku XVI wieku) spowodowała powiększenie zabudowy także na zamku górnym. Główny budynek mieszkalny w zachodniej części rozszerzono w ten sposób, iż wypełnił on przestrzeń międzymurza. W jego przyziemiu umieszczono dwa pomieszczenia ze sklepieniami kolebkowymi.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych, jednak jego najstarszy rdzeń został gruntownie przekształcony na skutek nowożytnych prac budowlanych i całkowicie zatracił średniowieczne cechy stylistyczne. Wnętrza zamku uległy całkowitej zmianie, a oryginalne mury widoczne są jedynie częściowo na poziomie piwnic i przyziemia. Więcej szczęścia miał późnogotycki obwód murów, który zachował się po stronie południowej i częściowo zachodniej wraz z masywną basztą działową w narożniku północno – zachodnim. Obecnie rezydencja otwarta jest odpłatnie dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.