Historia
Pierwsza udokumentowana wzmianka pisemna o ratuszu w Znojmie odnotowana została w 1397 roku, kiedy to w księdze miejskiej wyraźnie wspomniano o „domus pretorii”. Z pewnością został on wzniesiony wcześniej, najwcześniej po założeniu miasta na przełomie pierwszej i drugiej ćwierci XIII wieku, za rządów króla Przemysła Ottokara I. Odkąd lokowano Znojmo, jego zarząd początkowo sprawował królewski wójt, ale po wymarciu Przemyślidów na początku XIV wieku, w okresie słabości władzy centralnej rozwinął się miejski samorząd, który musiał dysponować miejscem obrad.
W 1444 roku w Znojmie wybuchł wielki pożar, podczas którego zniszczony został także budynek ratusza. Odbudowę powierzono Mikulášowi z Sedlešovic, który nadzorował prace budowlane w latach 1445-1448. Po ich zakończeniu remont i gotycką przebudowę ratusza uwieczniono datą, umieszczoną na dwóch kamiennym tablicach na wieży ratuszowej. Pomimo zniszczeń, jakie poniosło miasto w trakcie pożaru z 1490 roku, już w 1510 roku przeprowadzono rozbudowę ratusza. Być może z powodu wzrostu liczby ludności miasta i urzędników, ratusz powiększono o sąsiednią kamienicę.
W drugiej ćwierci XVI wieku ratusz został przebudowany i powiększony o nowe podsklepione pomieszczenia, tym razem we wczesnonowożytnej stylistyce renesansowej. W latach 1592-1594 miał miejsce remont wieży ratuszowej. Jej szybko niszczący się dach łupkowy został wówczas zastąpiony miedzianym, a elewacje otynkowano i pomalowano. Kolejne prace naprawcze i modernizacyjne prowadzono po wojnie trzydziestoletniej w 1656 roku, w 1765, 1783 oraz w 1833, 1843 i w 1854 roku. W trakcie prac naprawczych hełmu z 1833 roku mistrz Tomáš Janouschek z Jihlavy podobno przeprowadził całą remont bez rusztowań, wspinając się także na sam szczyt iglicy.
Funkcje ostrzegawczo – strażnicze (głównie na wypadek pożaru w mieście) wieża pełniła aż do 1924 roku, przy czym jeszcze w XIX stuleciu zamontowano w niej telefon w celu przyspieszenia działań alarmowych. W 1945 roku na skutek działań wojennych ratusz został uszkodzony, lecz do początku lat 50-tych przeprowadzono jego odbudowę. Ostatni większy remont ratusza miał miejsce w 1994 roku. Odnowiono wówczas zewnętrzne elewacje zgodnie z klasycystycznym projektem, a wieżę na nowo otynkowano.
Architektura
Ratusz znojemski usytuowano przy drodze łączącej dwa główne place miejskie: górny na północy i dolny na południu. Po stronie wschodniej mniejsza uliczka wybiegała spod ratusza ku klasztorowi dominikanów i położonej w jego pobliżu bramie Brneńskiej. Na zachodzie natomiast z narożnika przy śródrynkowej zabudowie, której część stanowił ratusz, ulica wiodła w stronę klasztoru franciszkanów i zamku. Usytuowanie takie zapewniało siedzibie rady i strzegącej jej wieży centralne położenie, zapewniające w rozległym mieście dogodną komunikację z każdym miejscem.
Ratusz pierwotnie składał się z piętrowego budynku oraz umieszczonej obok niego wieży, założonej na planie czworoboku. Po pożarze z 1444 roku wieża została odbudowana jako budowla wolnostojąca. Jej smukły tors przepruto jedynie niewielkimi prostokątnymi okienkami, a od strony południowej powiększono o płytki ryzalit mieszczący klatkę schodową. Górną część zwieńczono drewnianą nadbudową, ponad którą znalazł się okazały późnogotycki hełm. Wyposażono go w cztery narożne wieżyczki oraz przedłużenie które obrócono o 45 stopni w porównaniu do drewnianej galerii. Na nim spoczęła druga galeria, nad którą wysoko wznosiła się spiczasta iglica, wieńcząca wieżę wraz z małymi narożnymi wieżyczkami. Całkowita wysokość wieży osiągnęła 79,8 metrów, natomiast wysokość części murowanej dochodziła do 68,8 metrów.
Wewnątrz wieży najniżej położone pomieszczenie, zwieńczone sklepieniem krzyżowym, prawdopodobnie służyło jako magazyn lub rodzaj skarbca na cenniejsze przedmioty. Z pierwszym piętrem, oświetlanym przez dwa okna, połączone było cylindryczną klatką schodową osadzoną w grubości muru, wiodącą także do podobnego pomieszczenia na drugim piętrze. Na piątym piętrze umieszczono drewnianą konstrukcję dźwigającą wyżej osadzone dzwony.
Stan obecny
Wieża ratuszowa zachowała do dnia dzisiejszego gotycką formę, natomiast położony obok kilkuskrzydłowy budynek łączy cechy stylistyczne z kilku etapów rozbudowy. Jego obecne zewnętrzne elewacje są efektem renowacji z lat 90-tych XX wieku, w trakcie której przywrócono im klasycystyczny wygląd z czasów poprzedzających zniszczenia, spowodowane przez pocisk wystrzelony pod koniec II wojny światowej. Od strony zachodniej zobaczyć można gotycko-renesansowy profilowany portal wiodący na dziedziniec, a wyżej dwa XVI-wieczne okna, w tym jedno zamurowane. Wewnątrz, pomimo zniszczeń wojennych, w kliku pomieszczeniach zachowały się późnogotyckie sklepienia, częściowo pierwotny układ z XV/XVI wieku i szereg detali architektonicznych. Sama wieża ratusza jest zabytkiem o znaczeniu ponadregionalnym, charakteryzującym się wysokim stopniem oryginalnej konstrukcji. Cenny jest zwłaszcza jej wspaniały hełm, uznawany za jeden z najstarszych zachowanych na terenie Czech.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Městské věže: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, Praha 2011.
Kibic K., Historické radnice, Praha 1988.