Historia
Premonstratenski klasztor Louka został ufundowany przez czeskiego księcia Konrada II Otę (Ottona) i jego matkę Marię w 1189 roku, po wstąpieniu na praski stolec. Jego budowę rozpoczęto w stylu romańskim, ale około 1220 roku w pracach nad kościołem klasztornym zaczęto używać pierwszych gotyzujących elementów. Około połowy XIII wieku wzniesiono klasztorne krużganki, pracowano też nad skrzydłami klauzury. Roboty budowlane trwały również w drugiej połowie XIV wieku, kiedy to między innymi wzniesiono kaplicę opacką.
Pomimo, iż klasztor posiadał cechy obronne, nie oparł się atakowi husytów w 1425 roku, którzy po zdobyciu spalili Loukę. W latach 30-tych i 40-tych XV wieku dzięki staraniom opata Přibyslava klasztor został odbudowany, przy czym w trakcie prac budowlanych jeszcze większy nacisk położono na elementy obronne, w rezultacie czego w bliskiej odległości klasztoru powstało regularne, późnogotyckie założenie o wyglądzie zamku, które miało mnichom zapewnić bezpieczeństwo i chronić majątek konwentu. Kolejną przebudowę przeprowadzono po 1575 roku za opata Šebestiána Freitaga, kiedy to zmodernizowano zarówno zamek, jak i kościół z zabudowaniami klasztornymi oraz połączono całość nowymi fortyfikacjami.
W okresie nowożytnym prace budowlane prowadzono pod koniec XVII wieku, gdy zamek i klasztor połączono północnym skrzydłem. Gruntowna barokowa przebudowa rozpoczęła się po 1748 roku. Mimo, iż nie została ona ukończona, to jednak doprowadziła do przekształcenia całej budowli w nowożytne założenie pałacowe. Wkrótce potem, w 1784 roku cesarz Józef II zlikwidował klasztor, a jego zabudowania przeznaczył na cele mieszkalne, biurowe i gospodarcze. W XIX wieku pełniły także rolę akademii wojskowej oraz koszar. Zdewastowany zabytek armia opuściła dopiero w 1990 roku.
Architektura
Klasztor oraz zamek usytuowano na lewym brzegu rzeki Dyji, blisko jej głębokiego zakola, na południe od miasta Znojmo. Kompleks klasztorny zbudowano na planie zbliżonym do czworoboku o wymiarach około 60 x 50 metrów. Składał się on z trzech skrzydeł klauzury konwentu, które wraz z krużgankami i kościołem po stronie północnej otaczały wewnętrzny wirydarz. Z obrysu tych zabudowań wystawały dwa ryzality: jeden po stronie południowej, drugi mniejszy w skrzydle wschodnim, gdzie najpewniej znajdowała się kwadratowa kaplica przy kapitularzu.
Łączące pomieszczenia klauzury krużganki miały po siedem przęseł w każdym skrzydle (w tym narożne współdzielone). Utworzono je w stylistyce wczesnogotyckiej, wzorowanej na budowlach północnofrancuskich i cysterskich (Zwettl, Heiligenkreuz). Przykryte były sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, opartymi na walcowatych służkach z okrągłymi bazami i kielichowatymi głowicami. Głowice te udekorowano płaskorzeźbionymi liśćmi jagody i palmetami, zworniki zaś rozetami, motywami spiral, czy abstrakcyjnymi motywami roślinnymi. W stronę wirydarza krużganek zwrócony był ostrołucznymi arkadami z trójdzielnymi przeźroczami dzielonymi parami filarków i z okulusami w górnych partiach, oraz późniejszymi trójdzielnymi maswerkami o motywach w ośle grzbiety.
Kościół klasztorny w drugiej połowie XV wieku był budowlą trójnawową, ośmioprzęsłową, z romańską dwunawową kryptą oraz z trzema prostokątnymi przęsłami prezbiterium, zakończonymi od wschodu wielobokiem. Od północy i południa chór flankowały kaplice, przechodzące do formy podobnej do wysokich wież. Smukła, czworoboczna wieża znajdowała się również przy fasadzie zachodniej, przy zachodnim przęśle nawy południowej.
Wschodnie zamknięcie gotyckiego prezbiterium osadzono na wysokim cokole wzmocnionym w narożach kwadrami, przedzielonym profilowanym gzymsem i zwieńczonym arkadkowym fryzem. Jego wnętrze pomiędzy przyporami oświetlono wysokimi, smukłymi oknami ostrołucznymi, wypełnionymi dwudzielnymi maswerkami, oraz przykryto sklepieniem gwiaździstym. Trzy prostokątne przęsła chóru przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym, podobnie jak szerokie przęsła nawy głównej korpusu i krótsze, ale także prostokątne przęsła naw bocznych. Sklepienie prezbiterium opuszczono na wiązki linearnych służek, zakończonych konsolami na podokiennym gzymsie.
Klasztorny zamek usytuowano w niewielkiej odległości od konwentu, po jego zachodniej stronie. Miał on w planie kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 45 x 34-39 metrów, wyznaczony przez dwa podłużne budynki na północy i południu, mniejsze skrzydło wschodnie oraz dwie czworoboczne wieże: po stronie zachodniej i wschodniej. Wieża zachodnia znacznie wystawał poza obrys zabudowy zamku, wschodnia, zwrócona w stronę klasztoru, mieściła natomiast przejazd bramny. Na piętrze jednej z nich mieściła się kaplica św. Barbary.
Stan obecny
Kompleks klasztorno – zamkowy w wyniku gruntownych nowożytnych przekształceń praktycznie całkowicie stracił pierwotne cechy stylistyczne, szczególnie dawny zamek, który obecnie ma formę pozbawionego wież, zunifikowanego barokowego pałacu. Kościół klasztorny zachował romańską kryptę, gotyckie prezbiterium oraz fragment krużganków po jego południowej stronie (jeden z najstarszych przykładów architektury gotyckiej na Morawach, podobnie jak zachowane portale północny i południowy w chórze). Większość budynków klauzury została albo wyburzona albo przebudowana.
Duża część kompleksu wciąż jest znacznie zdewastowana po latach zaniedbań i użytkowania przez armię, lecz od 1993 roku w klasztorze produkowane jest wino, a w jego podziemiach znajdują się jedne z największych w Europie piwnic do leżakowania. Na miejscu zwiedzić można Muzeum Wina, jednak większa część klasztornego kompleksu pozostaje nadal nie wykorzystana i oczekuje na inwestora.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.
Strona internetowa kralovskedilo.ktf.cuni.cz, Louka – Klášter premonstrátů.