Historia
Późnogotycka kaplica wzniesiona została w pierwszej ćwierci XVI wieku, a w zasadzie przebudowana z wcześniej budowli o funkcji karneru, stojącego na cmentarzu przy kościele parafialnym św. Mikołaja. Prace sfinansowała pobożna mieszczka Kateřina z Bučic, wdowa po zamożnym mieszczaninie Martinie Bučickim, z której fundacji prawdopodobnie wybudowano górną kondygnację poświęconą św. Annie i Katarzynie, natomiast dolną kondygnację pod wezwaniem św. Marcina przebudowano ze starszej kaplicy. Prace te miały zostać ukończone przed 1521 rokiem.
Kaplica we wczesnym okresie nowożytnym znajdowała się pod zarządem premonstrateńskiego klasztoru Louka. Funkcje sakralne pełniła do 1785 roku, kiedy to na skutek reform cesarza Józefa II została zdesakralizowana i zaczęła pełnić funkcję magazynową. W następnym roku zlikwidowano także otaczający kościół św. Mikołaja i kaplicę cmentarz, który trzeba było przenieść do kościoła św. Elżbiety na Dolnym Przedmieściu. W XIX wieku górną kondygnację kaplicy przekazano gminie ewangelickiej, a w drugiej połowie XX wieku prawosławnej.
Architektura
Kaplicę usytuowano przy miejskim murze obronnym biegnącym po stronie południowej, a zarazem w południowo – zachodnim rogu cmentarza przy kościele św. Mikołaja. U schyłku średniowiecza uzyskała ciekawą formę budowli nieorientowanej względem stron świata, o dwóch kondygnacjach i wielobocznym zamknięciu po stronie prezbiterialnej (południowej). Prezbiterium nie zostało wyodrębnione zewnętrznie z bryły ani na dolnej, ani w górnej kondygnacji, przy czym dolna kondygnacja wykorzystując skarpę została częściowo osadzona poniżej poziomu gruntu.
Północną fasadę kaplicy zwieńczono nadwieszaną wieloboczną wieżyczką oraz poprzedzono wieloboczną wieżyczką ze spiralną klatką schodową. Górną wieżyczkę nadwieszono na wsporniku w kształcie popiersia, zwieńczono gotyckim kwiatonem i wyposażono w ostrołukowe przeźrocza z maswerkami o formie trójliści. Maswerki zastosowano również w większych, dwudzielnych, ostrołucznie zamkniętych oknach korpusu kaplicy, przy czym każdemu z nich nadano niepowtarzalny wzór. Okna w górnej części umieszczono pomiędzy smukłymi przyporami, natomiast w dolnej osadzono na gładkiej elewacji. Obie kondygnacje od strony zewnętrznej rozdzielono gzymsem. Wejście do górnej kondygnacji umieszczono od północy w profilowanym portalu dwuramiennym z przecinającym się w narożnikach laskowaniem. Obok usytuowano podobny, ale niższy i mniej zdobiony portal, prowadzący na klatkę schodową do dolnej kondygnacji.
We wnętrzu dolnej kondygnacji kaplicy przypory wciągnięte zostały do środka, gdzie utworzyły głębokie, sklepione odcinkowo wnęki. Co więcej nad nimi poprowadzono dookolny ganek z przejściami przeprutymi przez przypory. Kolebką z lunetami przykryto także główną część przyziemia. Choć pomiędzy przyporami od strony zachodniej i południowej umieszczono cztery okna, jak wspomniano powyżej wypełnione zawsze innym maswerkiem, to dzielone wnękami wnętrze dolnej kondygnacji, w odróżnieniu od górnej miało pozostać w półmroku.
Górna kondygnacja uzyskała mniejsze rozmiary, dzięki czemu można wokół niej było poprowadzić zewnętrzny ganek oparty na murze dolnej kondygnacji. Górne wnętrze przykryto sklepieniem kolebkowym, ale ozdobionym kolistymi i prostymi, krzyżującymi się żebrami o profilu podwójnego klina z rowkami po bokach. Żebra osadzono na ścianach podwójnymi, krzyżującymi się wyprowadzeniami, ponadto wyżej, pomiędzy tymi dwoma żebrami, kolejne środkowe żebro wtopiono bezpośrednio w ścianę. Żebra nie pełniły funkcji konstrukcyjnej, a jedynie dekoracyjną, choć respektowały konstrukcję nośną sklepienia. Wzorców dostarczyć im mogły budowle z rejonu naddunajskiego, takie jak kościoły w Rendegg koło Steinakirchen, czy w Pernegg koło Horn. Mogły być także wzorowane na sklepieniu Sali Władysławowskiej zamku praskiego.
Stan obecny
Obecnie kaplica funkcjonuje pod wezwaniem św. Wacława, zawdzięczając nazwę figurze znajdującej się na elewacji wejściowej. Jest miejscem wystaw artystycznych i koncertów, ale jest również udostępniona dla zwiedzających. Zachowała się w formie późnogotyckiej, choć w dolnej kondygnacji przetrwały fragmenty murów starszej budowli z końca XIII wieku. Mała budowla do dziś zwraca uwagę ciekawym układem przestrzennym, a także znaczną ilością średniowiecznych detali architektonicznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Pospíchalová J., Sakrální gotická architektura města Znojma, Olomouc 2018.
Richter V., Samek B., Stehlík M., Znojmo, Praha 1966.