Historia
Nazwa Zlenice została po raz pierwszy wspomniana w 1318 roku w przydomku niejakiego Oldřicha, toczącego wówczas spór przed sądem z Ctiborem z Kožlí. Nie ma jednak pewności czy odnosiła się ona do zamku znanego później także jako Hláska, czy do starszej siedziby zwanej zamkiem Čtyřkol, znajdującej się po przeciwnej stronie potoku Mnichovickiego. Niemniej jednak zamek Hláska prawdopodobnie został wzniesiony w początkach XIV wieku, a pierwsza, bezsporna już informacja o nim pojawiła się w 1351 roku, kiedy to Jan ze Zlenic oddał go w zastaw Štěpánovi i Ješkovi z Tetína. Później zamek znajdował się w rękach panów z Dubé, a w 1377 roku Zlenice stały się lennym (mańskim) majątkiem królewskim.
W niespokojnej pierwszej połowie XV wieku właściciele zamku często się zmieniali. Dopiero od 1444 roku na nieco dłużej posiadali go Kostkowie z Postupic. Kres zamkowi prawdopodobnie przyniosły walki wewnętrzne z czasów Jerzego z Podiebradów. Do zniszczenia mogło dojść w trakcie jednej ze zbrojnych wypraw w okresie 1463 – 1465, jednak szczegóły tych walk nie są znane.
Architektura
Zamek usytuowano na podłużnym wzniesieniu, podmywanym od południa przez rzekę Sazavę, a od zachodu dodatkowo zabezpieczanym przez uchodzący do niej potok Mnichovicki. Po stronie południowo – zachodniej uformowano chronione poprzecznym przekopem podzamcze. Wjazd na jego tren zapewne odbywał się po drewnianym moście i dalej przez czworoboczną wieżę bramną za którą rozciągał się podłużny nieregularny dziedziniec. Zajmowała go zabudowa gospodarcza, przystawiona do wewnętrznych ścian murów obwodowych przy nadrzecznej stronie. Średniowieczne budynki gospodarcze (zapewne młyny) odkryto również poza terenem zamku, przy potoku Mnichovickim.
Podzamcze od wyżej położonej, głównej części zamku oddzielono kolejnym przekopem, przez który do niewielkiego budynku bramnego z powodu różnicy wysokości musiała prowadzić drewniana rampa, czy też most. Budynek w przejeździe bramnym posiadał wyciosany w skale dół, służący najpewniej jako część mechanizmu do którego opadał podnoszony most zwodzony. Piętro budynku bramnego wzniesiono w konstrukcji drewnianej. Był on włączony w zewnętrzny obwód murów, z którego na południowym – wschodzie wystawała cylindryczna wieża. Była ona całkowicie wysunięta poza obwód obronny w kierunku Sazawy i zapewne oprócz funkcji obronnych zapewniała mieszkańcom zamku zaopatrzenie w wodę. Na późniejszym etapie rozbudowy jej przedpole otoczono murem parchamu, ciągnącego się aż do bramy podzamcza.
Rdzeń zamku posiadał w planie z grubsza pięcioboczny kształt. Jego głównym elementem był na czołowej stronie masywny budynek z zaokrąglonymi przednimi narożnikami, posiadający cechy wieży mieszkalnej, czy też donżonu. Miał on przynajmniej cztery kondygnacje z pomieszczeniami na dolnych poziomach zasklepionymi kolebkowo oraz z izbą na przedostatniej kondygnacji wyłożoną drewnianą okładziną w celu lepszej akumulacji ciepła. Zachowane ostrołukowe okno wskazywać może na funkcjonowanie w nim także kaplicy. Z budynkiem złączone było drugie skrzydło, zamykające dziedziniec wraz z kolejnym skrzydłem z trzech stron. Zabudowa ta powstała na skutek wieloetapowej rozbudowy, przy czym skrzydła po stronie północnej i zachodniej powstały zapewne najpóźniej. Majdan mógł być przedzielony poprzeczną ścianą na dwie części. Wjazd na jego teren umieszczono po stronie południowo – zachodniej, pomiędzy główną wieżą mieszkalną, a zachodnim skrzydłem. Podobnie jak na podzamczu, pomiędzy pierwszą a drugą bramą zamku górnego musiała funkcjonować drewniana rampa, gdyż różnica wysokości terenu była tu zbyt duża dla dogodnego wjazdu. Z tylnego (północno – wschodniego) budynku w kierunku zewnętrznego muru wychodził ganek oparty na czworobocznym filarze. Ta wysunięta poza obwód i górująca nad tylnym przekopem konstrukcja zapewne pełniła rolę latryny.
Stan obecny
Zamek jest dziś słabo zachowaną ruiną, której dominantą pozostaje fragment ściany donżonu o wysokości 14 metrów z zaokrąglonym narożnikiem. Widoczne są również pozostałości murów zamku górnego oraz wieży bramnej. Od 2010 roku na terenie zamku prowadzone są badania architektoniczne i terenowe oraz ratunkowe prace zabezpieczające, pilne z powodu złego stanu zachowanych murów. W ich trakcie między innymi zbudowano drewniany most przed budynkiem bramnym oraz zabezpieczono całą konstrukcję. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.