Historia
Zamek został zbudowany przed połową XIII wieku, jako iż najstarsza wzmianka o Žerotínie pochodzi z 1250 roku. Był on wówczas siedzibą Ratibořa z Žerotína, przodka znacznego czeskiego rodu mającego w swym herbie orła, którego przedstawiciele posiadali zamek aż do 1462 roku. W latach 60-tych XIII wieku z inicjatywy króla Przemysła Ottokara II w pobliżu zamku założono miasto, co prawdopodobnie stało się przyczyną częściowej utraty znaczenia zamku, w konsekwencji której nie został on nigdy znacząco rozbudowany.
W 1290 roku wspomniany został w źródłach pisanych Habart z Žerotína, kiedy to za papieską dyspensą poślubił swoją krewną Skolastikę, córkę Zdeslava ze Sternberga. Posiadał z nią trzech synów: Plichtę, Jaroslava i Habarta oraz dwie córki Małgorzatę i Katarzynę, przy czym najbardziej znanym okazał się Plichta, poległy w 1322 roku w trakcie bitwy pod Mühldorf. Wcześniej wraz z bratem Jaroslavem walczył on jako najemnik w Prusach po stronie zakonu krzyżackiego, a przed 1321 rokiem Plichta, Jaroslav i Habart założyli klasztor klarysek w Panenskim Týncu. Pod koniec XIV wieku ród z Žerotína był u szczytu sławy i bardzo się rozrósł w szereg bocznych linii. Podczas wojen husyckich stali oni po stronie króla Zygmunta Luksemburczyka, od którego w dowód wdzięczności zyskali wsie Bošice, Libodržice, Zlonice i Klobouky, jednak zamek prawdopodobnie został uszkodzony przez husytów, podobnie jak sąsiedni Týnec. W tym niespokojnym okresie rodzinne dobra były w połowie w rękach Oldřicha Zajíca z Hazmburka, a cały majątek został rozdrobniony wraz ze śmiercią w 1462 roku ostatniego męskiego potomka, Jaroslava z Žerotína.
Na początku XVI wieku zamek posiadał Čeněk Míčan z Klinštejna, a następnie Petr Chotek z Vojnína. Później przez małżeństwo przejął go Jindřich Brozanský z Vřesovic, od którego w 1583 roku kupili go bracia Jindřich i Bedřich Doupovcowie z Doupova. Za Jindřicha Brozanskiego lub braci z Doupova zamek, a zwłaszcza jego budynek mieszkalny, został przebudowany w stylu renesansowym. Syn Bedřicha, Vilém Vojtěch, w latach 1618–1620 brał udział w antyhabsburskim powstaniu, między innymi uczestnicząc w defenestracji praskiej. Po śmierci w 1621 roku jego zamek i majątek został skonfiskowany. Ponieważ leżał on na ważnym i uczęszczanym szlaku, bardzo ucierpiał podczas wojny trzydziestoletniej, zwłaszcza podczas najazdu szwedzkiego w 1639 roku. Ostatecznie w drugiej połowie XVII wieku był już opuszczoną ruiną.
Architektura
Zamek wzniesiono na niewysokim wzgórzu opadającym na północy w płytką doliną ze spokojnym potokiem Žerotínskim. Jej stoki są nieco bardziej strome niż przeciwległe, południowe, schodzące do kolejnego strumienia, który wypływał z pobliskiej wsi. Lokalizacja zamku z punktu widzenia obronności nie była więc idealna, zapewne większe znaczenie miało usytuowanie przy ważnym szlaku handlowym i w pobliżu wsi.
Skromne naturalne warunki obronne musiano nadrobić solidnym obwodem zwieńczonych krenelażem murów, który uzyskał w planie kształt zbliżony do owalu (30 x 45 metrów) oraz zewnętrznymi fortyfikacjami w postaci zdwojonego ziemnego wału i przekopu, opinającymi cały rdzeń zamku. Usytuowaną od wschodu bramę wjazdową ochraniała wolnostojąca wieża główna – bergfried o wymiarach około 8 x 8 metrów. Jej czworoboczny w planie kształt był dość nietypowy dla rejonu północno – zachodnich Czech. Sam wjazd zapewne był prostą bramę przebitą w ścianie obwodowej, poprzedzoną zwodzonym, drewnianym mostem. Po przeciwnej stronie usytuowano główny budynek mieszkalny wypełniający całą szerokość zachodniej części dziedzińca. Przystawała do niego na południu jakaś mniejsza budowla, dostawiona do wewnętrznej ściany muru obronnego.
Budynek mieszkalny miał nieregularny kształt zbliżony do trapezu o długości około 29,5 metra, o grubości muru w przyziemiu wynoszącej około 1,6 metra po południowej stronie i 1,8 metra po stronie północnej. Mur od strony dziedzińca był znacznie cieńszy, posiadał około 1,2 metra grubości. Budynek na większej części swej długości był podpiwniczony z dwoma komorami na planie czworoboków (trapezów) i długim na 4,9 metra oraz szerokim na 2 metry korytarzem. Wszystkie te pomieszczenia zostały w XVI wieku zwieńczone sklepieniami kolebkowymi. Powyższej parteru prawdopodobnie znajdowały się jeszcze dwie kondygnacje, przy czym najwyższa miała charakter obronny z drewnianym gankiem poprowadzonym po obwodzie.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie dwa narożne fragmenty budynku mieszkalnego oraz jego piwnice ze sklepieniem kolebkowym z czasów renesansowej przebudowy z XVI wieku. Zamek znajduje się na północno-zachodnim krańcu wsi, a jego okolicę otaczają lokalne drogi. Istnieją dwa podejścia do zamku: od drogi z północy i ze wschodu przez oba wały wokół reliktów bergfriedu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Záruba F., Hrad Žerotin, „Castellologica Bohemica”, 10/2006.