Historia
Kościół Zwiastowania Panny Marii w Zbynicach zbudowany został na początku XIII wieku lub najdalej około drugiej ćwierci XIII wieku. Po raz pierwszy odnotowany został w przekazach pisemnych w 1273 roku. W 1314 roku wzmiankowany był jako świątynia parafialna, choć pełnił też funkcje miejsca pielgrzymkowego. W drugiej połowie XIV wieku został przebudowany oraz powiększony o nowe gotyckie prezbiterium i zakrystię. Mniejsze późnogotyckie modyfikacje (dach prezbiterium, portal wejściowy do wieży) przeprowadzono w pierwszej połowie XV wieku. W drugiej połowie XVIII wiek średniowieczną budowlę częściowo przekształcono w stylistyce barokowej, między innymi zmieniając wystrój wnętrza, wymieniając więźbę dachową i modyfikując wygląd części okien. W 1922 roku naprawiono dach wieży, natomiast gdzieś pomiędzy 1963 a 1976 rokiem gont dachowy wymieniono na dachówki.
Architektura
Kościół usytuowano bliżej południowej części wsi, na stosunkowo płaskim terenie, ale zaczynającym opadać tuż przy wschodniej części budowli. W średniowieczu budynek otoczony był kamiennym murem. Jak w większości wiejskich kościołów parafialnych odgradzał on cmentarz od zabudowy mieszkalno-gospodarczej i zabezpieczał przed zwierzętami, ale mógł także pierwotnie pełnić funkcje obronne, gdyż poprzedzony był suchą fosą i ziemnym wałem.
W swej najstarszej formie kościół składał się z czworobocznej, prawie kwadratowej w planie nawy (8,7 x 8,4 metra) oraz krótkiego prezbiterium po stronie wschodniej (sięgającego mniej więcej do wysokości północnej przypory). Prawdopodobnie zakończone było ono prostą ścianą a nie apsydą. Od strony zachodniej kościoła usytuowano czworoboczną wieżę, przystawioną jednak nieco później do nawy, gdyż ich mury nie zostały związane ze sobą. Górną kondygnację wieży przepruto z każdej strony dwudzielnymi przeźroczami ze środkowymi kolumienkami, które zostały ozdobione romańskimi maskami. Podobne maski ozdobiły także fragmenty półszczytu nawy w miejscu połączenia z gzymsem koronującym. Oświetlenie nawy i prezbiterium zapewniały typowe romańskie, rozglifione na zewnątrz i do wnętrza okna o półkolistych zamknięciach.
Prezbiterium połączone zostało z nawą arkadą tęczy. Prawdopodobnie pod koniec XIII wieku jej wewnętrzną stronę udekorowano malowidłami w postaci jasnych i czerwonych kwadratów, których zadaniem było imitowanie marmurowych ciosów, dodatkowo zdobionych malowanymi falami i żyłkami. Przypuszczalnie malowidłami pokryte były także pozostałe ściany prezbiterium.
Około połowy XIV wieku prezbiterium przebudowano, wydłużono w kierunku wschodnim i zamknięto trójbocznie. Jego wnętrze zwieńczono sklepieniem żebrowym; krzyżowo w dwóch przęsłach prostokątnych oraz sześciodzielnie we wschodnim zamknięciu. Żebra opuszczono na drobne, piramidalne konsole oraz spięto gładkimi zwornikami. Dopływ światła zapewniono wówczas wstawiając duże ostrołukowe, dwudzielne okna z maswerkami. Wraz z prezbiterium po jego południowej stronie zbudowano zakrystię ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym. W okresie tym mogło także dojść do podwyższenia murów nawy.
Stan obecny
Kościół jest dziś romańsko – gotycką budowlą, częściowo przebudowaną w okresie nowożytnym. Oprócz samych murów obwodowych wieży, nawy, prezbiterium i zakrystii zachowało się całkiem sporo pierwotnych detali architektonicznych. Na najwyższej kondygnacji wieży widoczne są przeźrocza zdobione romańskimi maskami, podobne maski zdobią też półszczyty zachodnie nawy. Przetrwało zamurowane obecnie jedno romańskie okno w północnej ścianie prezbiterium, oraz wypełnione oryginalnym maswerkiem, także zamurowane, okno gotyckie we wschodniej ścianie prezbiterium. Widoczny jest średniowieczny portal do przyziemia wieży i portal z wieży do nawy. Wewnątrz zachowała się arkada tęczy, sklepienie prezbiterium i zakrystii oraz prowadzący do niej portal.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Horníčková K., Janálová Ž., Koubová T., Moserová K., Nevařilová Z., Kostely menších sídel v jižních a jihozápadních Čechách, České Budějovice 2024.
Hostaš K., Vaněk F., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu sušickém, Praha 1900.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.