Historia
Zamek Zbirohy (także zwany Zbiroh) zbudowany został w XIV wieku. Musiało się to stać przed 1390 rokiem, kiedy to jako majątek Markvarta z Vartemberka został zdobyty przez królewskie wojsko. Markvart od lat 80-tych XIV wieku prowadził spory z miastami łużyckimi, a z czasem zaczął napadać i obrabowywać kupców, przez co naraził się królowi Wacławowi. Władca po nieudanych próbach rozejmu wysłał armię by zajęła jego siedziby: Hrubý Rohozec, Žleby i właśnie Zbirohy. Następnie posiadłości Markvarta zostały skonfiskowane, przy czym na zamku Zbirohy osadzono królewskiego burgrabiego, poświadczonego w źródłach pisanych 1392 roku. Sam Markvart wypuszczony został w tym samym roku z więzienia, ale zmarł wkrótce potem.
Zniszczony w trakcie oblężenia zamek, prawdopodobnie jeszcze przed wybuchem wojen husyckich, kupiony został przez Otę z Bergova, pana na zamku Trosky. Zapewne Zbirohy zostały odbudowane, choć sam Ota raczej w nich nie mieszkał, a przeznaczył budowlę dla burgrabiego lub któregoś ze swych synów. W okresie wojen husyckich Ota z Bergova przystał do katolickiej strony konfliktu i dał się poznać jako zaprzysięgły wróg husytów. Zbirohy nie zostały odnotowane w trakcie walk, być może więc zamek nie odegrał większej roli w czasie długotrwałego konfliktu.
W powojennym okresie zamętu i anarchii końca pierwszej połowy XV wieku, zamek zajęły bandy rabusiów i rozbójników. Z tego powodu w 1442 lub 1447 roku został zdobyty i zniszczony. W chwili śmierci Jana z Bergova w 1458 roku, gdy majątek po zmarłym przypadł królowi czeskiemu, zamek opisano już jako niezamieszkaną ruinę („castrum ruptum”). Być może jakieś naprawy przeprowadzono w 1463 roku, gdy majątek Zbirohy przyłączył do swoich dóbr vranovskich Hynek z Valdštejna, ale w 1538 i 1543 roku zamek ponownie opisano jako opuszczony.
Architektura
Zamek zbudowano wysoko nad doliną rzeki Izery, w miejscu gdzie jej koryto utworzyło głębokie zakole, otaczające skalisty kraniec wzgórza od północy, zachodu i południa. Budowniczowie zamku wybrali bardzo dogodną lokalizację, ponieważ stromy teren utrudniał dostęp do skalnego cypla i pozwalał na skuteczną obronę na jedynym dostępnym, wschodnim kierunku. Wadą była jednak stosunkowo ciasna przestrzeń, która miała wpływ na ogólny, nieregularny układ zamku. Był on aż czteroczęściowy i powstał prawdopodobnie w dwóch etapach konstrukcyjnych.
Po stronie wschodniej, w miejscu gdzie cypel wzniesienia poszerzał się łącząc z pozostałą częścią masywu, znajdowało się podzamcze lub zewnętrzne, wysunięte w przedpole obwarowania, najpewniej w całości wzniesione z drewna. Od rdzenia zamku zabudowa ta oddzielona była skalną szczeliną, poszerzoną do pełnienia roli poprzecznego przekopu (fosy). Tuż za nią stała czworoboczna wieża o wymiarach wnętrza w przyziemiu 8 x 4,5 metra i grubości murów wynoszącej 1,8 metra. Być może pełniła ona funkcje mieszkalne, ale stojąc na wysokim, skalnym bloku, przede wszystkim kontrolowała drogę wjazdową do zamku, przebiegającą u jej podnóża.
Na najwyższym skalnym bloku wzniesiony został zamek górny, składający się z dwóch podpiwniczonych budynków mieszkalnych, usytuowanych po przeciwnych stronach dziedzińca i połączonych z murami obronnymi. Piwnice skrzydła wschodniego wykorzystywały skalne bloki do których przystawiono mury. Budowla w planie miała kształt trapezu i mogła mieć charakter wieży mieszkalnej. Skrzydło zachodnie natomiast na północy zakończone było obłym murem o formie przypominającej basztę lub wieżę. Na dziedzińcu umieszczono czworoboczny zbiornik na wodę deszczową. Na południu znajdował się zewnętrzny mur parchamu, którym prawdopodobnie prowadził wjazd na górny dziedziniec. Po stronie zachodniej znajdowała się tylna, słabo rozpoznana część zamku.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się fragmenty murów obronnych i budynków mieszkalnych, wraz z częściowo wykutymi w skale pomieszczeniami, dolne partie usytuowanej na skalnym bloku czworobocznej wieży oraz dobrze zachowany zbiornik na wodę deszczową. Część z murów zamku górnego, zwłaszcza w koronie, nosi ślady napraw z lat 20-tych XX wieku. Wtórnie przebite są też niektóre otwory. Droga do zamku wiedzie ze wsi Zbirohy, skąd podążać należy zielonym szlakiem turystycznym, wspinając się na odległość około kilometra. Ruiny otoczone są drzewami i swobodnie dostępne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Vojkovski R., Zbirohy. Zřícenina hradu nedaleko Malé Skály severně od Turnova, Hukvaldy-Dobrá 2013.