Historia
Zamek Žampach (pierwotnie Sandbach) wzniesiony został około 1300 roku przez miejscowy ród, który się z niego pisał. Po raz pierwszy pojawił się w źródłach pisanych w 1309 roku, kiedy to niejaki Petr „de Santbach“ został wymieniony pośród innych rabusiów łupiących lanšperskie dobra klasztoru w Zbraslaviu. Nie wiadomo kiedy i w jakich okolicznościach utracił on swój zamek, który przeszedł na własność króla Jana Luksemburskiego. Ten w 1324 roku oddał go w zastaw rodzinie panów z Lipy, a po 1347 roku zastaw przeszedł na znanego najemnika Jana Pancířa ze Smojna (przydomek Pancíř oznacza zbroja, pancerz). Co prawda został on w czasach króla Karola IV pasowany na rycerza, jednak nie przeszkadzało mu to w rabowaniu okolicznych ziem i majątków. Po powrocie z koronacji rzymskiej cesarz Karol IV w 1355 roku wysłał na Žampach wojska królewskie, które zdobyły zamek i powiesiły Jana.
W 1357 roku zamek został przekazany przez władcę Čeňkovi z Potštejna w którego rodzie pozostawał on aż do drugiej połowy XVI wieku, za wyjątkiem krótkiego okresu w 1425 roku. Wówczas to jego właścicielem był Mikuláš Žampach, który dziesięć lat wcześniej przyłączył się do protestu czeskiej i morawskiej szlachty przeciwko spaleniu na soborze w Konstancji Jana Husa. Także w późniejszych latach wspierał husycką stronę konfliktu, przez co w 1421 roku Žampach stał się celem najazdu katolickich wojsk ze Śląska. W 1425 roku w bliżej nieznanych okolicznościach zamkiem zawładnął Jan Městecký z Opočna, który niedługo później przeszedł na stronę Katolików i Zygmunta Luksemburczyka. W 1429 roku husyckie oddziały Sierotek odbiły Žampach i przekazały synowi Mikuláša, Janowi Žampachovi z Potštejna.
Kolejny jego właściciel, także o imieniu Jan Žampach, około 1469 roku odnowił i przebudował zamek, jednak pod koniec XV wieku Žampachowie popadli w kłopoty finansowe i musieli stopniowo oddawać majątek w zastaw. Tymczasowi właściciele (Trčkowie z Lípy, Krušinowie z Lichtenburka, Pernštejnowie) nie byli zainteresowani inwestowaniem w budowlę. Gdy w 1540 roku Zdeněk Žampach z Potštejna spłacił zastaw, zamek był bardzo zniszczony. Sytuacja nie zmieniła się po 1574 roku, kiedy to Žampachowie ostatecznie sprzedali warownię, gdyż nowy właściciel, Adam Bukovský z Hustířan, wzniósł renesansową rezydencję u stóp wzgórza, a zamkiem przestał się interesować. Całkowite zniszczenie starego zamku przyniosła wojna trzydziestoletnia, kiedy w latach 1634–1648 był kilkakrotnie plądrowany, zarówno przez Szwedów, jak i wojska cesarskie. W drugiej połowie XVII wieku kamienie z jego zrujnowanej zabudowy wykorzystano do wzniesienia na podzamczu barokowego pałacu jezuitów.
Architektura
Zamek Žampach usytuowano na wysokim, wydłużonym na linii wschód – zachód wzgórzu ponad osadą o tej samej nazwie. Jego strome skarpy zabezpieczały zamek szczególnie od strony zachodniej, północnej i wschodniej. Droga dojazdowa musiała wieść do niego serpentynami, stopniowo pnąc się pod górę. Szlak ten po zachodniej stronie chroniony był strażnicą o nazwie Chudoba, jednak pierwsza wzmianka o niej pochodzi dopiero z 1540 roku. Zapewne powstała ona w drugiej połowie XV wieku, wraz z rozwojem broni ogniowej i częstym wznoszeniem wysuniętych w przedpole fortyfikacji. Strażnica składała się z wieży i niewielkiej budowli mieszkalnej, otoczonej murem obwodowym oraz parchamem.
Zachodnią część założenia stanowiło wąskie i długie podzamcze, rozdzielone poprzeczną ścianą na dwie części, którego obwodowe mury obronne mieściły głównie zabudowę gospodarczą (między innymi browar, stajnie, młyn, zapewne także spiżarnie, domy służby itp.). Obronę podzamcza zapewniała prawdopodobnie czworoboczna, wspominana w źródłach pisanych Biała Wieża. Najpewniej stała w północno – wschodniej części podzamcza i broniła wjazdu na zamek górny. Być może na podzamczu usytuowana była także kaplica (na miejscu której powstałaby późniejsza, poświadczona źródłowo nowożytna kaplica).
Zamek górny od podzamcza oddzielał szeroki przekop, przez który musiał zostać przerzucony drewniany, zapewne w części zwodzony most. Głównym budynkiem na małym i ciasnym dziedzińcu był, usytuowany we wschodniej, najbezpieczniejszej części rdzenia zamku dwutraktowy pałac, po którym pozostała jedna, sklepiona kolebkowo izba. Drugi mniejszy budynek, także z zachowanym sklepionym kolebkowo pomieszczeniem, znajdował się w czole górnego zamku, gdzie przypuszczać można, iż pełnił rolę budynku bramnego. Według inwentarza z 1540 roku miał charakter wieży.
Stan obecny
Z rozległego niegdyś zamku pozostały jedynie skromne relikty w postaci fragmentów murów i piwnicy wschodniego pałacu, masywnej przypory po stronie północno – wschodniej oraz fragmentów bramy wjazdowej z zakopanym obecnie pomieszczeniem. Na terenie podzamcza o znajdującej się tam niegdyś zabudowie świadczą jedynie wgłębienia i nierówności terenu. Całość porasta dziś dość gęsty las do którego wstęp jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.