Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o wsi Záblatí odnotowana została w 1337 roku. Kościół św. Jana Chrzciciela zbudowany w niej został najpewniej w pierwszej połowie XIV wieku. Początkowo wzniesiona została jedynie nawa z wieżą, powiększona o prezbiterium około trzeciej ćwierci XIV wieku, oraz o zakrystię dostawioną przed wybuchem wojen husyckich. W 1359 roku kościół wspominany został w źródłach pisanych jako świątynia parafialna.
Średniowiecznymi patronami kościoła byli właściciele pobliskiego zamku Hus. W 1341 roku byli to bracia Jenšík, Vavřinec, Herbort i Pešek z Janovic. W ich majątku kościół pozostał do 1363 roku, kiedy to zamek stał się własnością komory królewskiej. Około 1390 roku Wacław IV przekazał zamek Hus swojemu ulubieńcowi, podkomorzemu Zikmuntowi Hulerowi, który był właścicielem okolicznych wsi aż do egzekucji w 1405 roku. Następnie właścicielem był Mikuláš z Pístné, od 1420 roku Smili z Křemže, a po 1439 roku rycerz – rozbójnik Habart Lopata z Hrádka. W 1441 został on zaatakowany przez Přibíka z Klenovej, Petra Zmrzlíka ze Svojšína i Jana Sedleckiego z Prachatic, którzy zamek spalili. Kościół w kolejnych latach przeszedł pod patronat administracji kościelnej, za której w ostatniej ćwierci XV wieku ozdobiony został malowidłami.
W pierwszej połowie XVI stulecia wnętrze nawy otrzymało późnogotyckie sklepienie, a w latach 1729 – 1733 po stronie południowej dobudowano barokową kaplicę św. Jana Nepomucena. Mniejsze przebudowy były przeprowadzane w 1690 i 1769 roku, przy czym być może w trakcie jednej z nich wieżę wzmocniono masywną przyporą. W 1874 roku budowla spłonęła i została odbudowana rok później.
Architektura
Kościół zbudowany został w dolinie, pomiędzy zbiegiem rzeki Blanicy z mniejszym strumieniem. Pierwotnie składał się z prostokątnej w planie nawy, z której murów w narożniku południowo – zachodnim wyrastała czworoboczna wieża. Po stronie wschodniej wzniesiono nieco węższe prezbiterium o wielobocznym, wzmocnionym przyporami zamknięciu. Od strony północnej dostawiono do niego prostokątną dwuprzęsłową zakrystię.
W średniowieczu kościół oświetlały ostrołucznie zamknięte okna o obustronnych rozglifieniach, wypełnione w większości dwudzielnymi maswerkami. Maswerki w dolnej części posiadały popularne w XIV wieku trójliście, natomiast archiwolty wypełniano czwórliśćmi wpisywanymi w okręgi lub sferyczne czworoboki. Utworzono też bardziej oryginalny motyw koła z pięcioma wygiętymi łukowato promieniami. W wieży, gdzie górna kondygnacja przeznaczona była na dzwony, zastosowano duże dwudzielne przeźrocza ze zwieńczeniami w postaci trójliści. Wejście osadzono w ścianie południowej korpusu, w ostrołucznym, uskokowym portalu, po bokach którego umieszczono kamienny pojemnik jałmużniczy w kształcie figury oraz profilowaną kropielnicę.
Wnętrze nawy oryginalnie zwieńczone było drewnianym stropem, natomiast prezbiterium i zakrystia otrzymały sklepienia krzyżowe. W prezbiterium było to jedno przęsło prostokątne z przecinającymi się profilowanymi żebrami oraz wieloboczne zamknięcie przykryte sklepieniem sześciodzielnym. Zakrystię, dostępną dwuramiennym portalem, przykryto sklepieniem o przęsłach zbliżonych do kwadratów. Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołucznym, nieprofilowanym łukiem tęczy. W pierwszej połowie XVI stulecia wnętrze nawy zwieńczono późnogotyckim sklepieniem sieciowym, pośrodku podtrzymywanym przez dwa smukłe filary.
W ostatniej ćwierci XV wieku wnętrze nawy pokryto barwnymi malowidłami, utworzonymi w technice al-secco na powłoce wapiennej. Na północnej ścianie wkomponowane zostały one w kwadratowe, obramowane pola, pierwotnie pokrywające elewację w trzech rzędach. Tematem obrazów był cykl chrystologiczny, któremu towarzyszyły motyw maryjne i wizerunki świętych. Rozpoczynał się on w górnym rzędzie po lewej stronie i posuwał w prawo i stopniowo w dół. Polichromiami pokryte zostały także wszystkie cztery ściany zakrystii. Malowidła te były bliskie w ekspresji malarstwu dworskiemu z kręgu króla Wacława IV.
Stan obecny
Kościół św. Jana mimo dość znacznych przekształceń w okresie nowożytnym oraz zasłonięcia przez barokową kaplicę na południu i bezstylową kruchtę po stronie zachodniej, zachował do dnia dzisiejszego oprócz murów obwodowych wiele cennych, średniowiecznych detali architektonicznych. Są to maswerki, ościeża okien i portali (trzy ostrołukowe okna prezbiterium zachowały gotyckie maswerki, oryginalne ościeża okienne widoczne są również w wieży), wsporniki oraz sklepienia, a także bardziej wyjątkowe elementy jak kropielnica czy figuralny kamienny pojemnik na jałmużnę. W środku zachowała się również gotycka, bogato zdobiona maswerkami chrzcielnica oraz XV-wieczne malowidła ścienne w nawie i zakrystii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Horníčková K., Janálová Ž., Koubová T., Moserová K., Nevařilová Z., Kostely menších sídel v jižních a jihozápadních Čechách, České Budějovice 2024.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Mareš F., Sedláček J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Prachatickém, Praha 1913.
Pavelec P., Středověká nástěnná malba v jižních Čechách, Olomouc 2013.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.