Historia
Vyšehořovice w źródłach pisanych pojawiły się po raz pierwszy już w 1178 roku, kiedy to książę Sobiesław II podarował miejscowy dwór, wcześniej należący do niejakiego Vratiša, kapitule wyszehradzkiej. Dwór wraz ze wsią powstał nieco później, zapewne w drugiej połowie XIII wieku. Ich pierwsi znani posiadacze pochodzą z XIV wieku. Byli to wysocy dostojnicy kościelni lub osoby związane z administracją kościelną, podlegający kapitule wyszehradzkiej. W latach 1400 – 1415 w jej imieniu rozbudowy zamku dokonał kanonik Vilém z Rožmitálu.
Nie wiadomo kiedy kapituła wyszehradzka straciła kontrolę nad miejscowymi dobrami. Na przełomie XIV i XV wieku część z nich posiadał już lokalny ród rycerski z gałęzią dębu w herbie (nie wiadomo jednak o którą część chodziło i czy w jej obrębie znajdował się zamek, po raz pierwszy bezpośrednio wzmiankowany dopiero w 1456 roku). Jeden z jego członków, Jan z Vyšehořovic, sprzedał majątek Zygmuntowi Rokycanskiemu, patrycjuszowi i członkowi rady miejskiej ze Starego Miasta praskiego. Zmarł on trzy lata później, a kolejni właściciele nie przywiązywali już zbyt dużej wagi do zamku. Funkcje mieszkalne pełnił on do 1524 roku, kiedy to przyłączono go do Přerova nad Labem. W okresie tym po raz ostatni przeszedł on poważniejszą renowację (przepruto wówczas nową bramę wjazdową i podwyższono mury obwodowe), zaś w 1547 roku został skonfiskowany zbuntowanym mieszczanom i przeszedł w ręce komory królewskiej.
W 1611 roku Vyšehořovice weszły w skład dóbr Rudolfa Trčky z Lípy, co zapoczątkowało trwałe wykorzystywanie dawnego zamku wyłącznie do celów gospodarczych. Między innymi trzymano w nim drób i przechowywano zboże. W XIX wieku zabudowania opustoszały i popadły w ruinę.
Architektura
W swej najstarszej formie z drugiej połowy XIII i z XIV wieku zamek był niewielkim założeniem usytuowanym w najwyższym miejscu osady, posiadającym obwód obwarowań otaczających czworoboczną, co najmniej trzypiętrową wieżę. Całe założenie otoczono pierścieniem murów o wymiarach 40 x 50 metrów w obręb których wjazd wiódł od strony południowo – wschodniej, poprzez czworoboczną w planie wieżę bramną.
Główny budynek mieszkalny usytuowano po zachodniej stronie XIII/XIV – wiecznej wieży i prawdopodobnie połączono z nią jakimś rodzajem kładki czy ganku na wysokości pierwszego piętra. Miał on 19,2 metrów długości i 9 metrów szerokości. Układ jego wnętrza był typowy dla średniowiecza: w przyziemiu pośrodku znajdowała się wąska sień wejściowa, a po bokach dwie większe izby. Podobnie wyglądał podział na wysokości piętra. Mniejszy i zapewne niższy budynek gospodarczy przystawiono do murów obwodowych w narożniku północno – zachodnim.
W dalszym etapie na początku XV wieku w narożniku południowo – wschodnim dawną wieżę bramną przebudowano w wąskie i podłużne skrzydło bramne do którego wiódł zwodzony most, przerzucony ponad otaczającą cały zamek fosą. Obok większego przejazdu funkcjonowała mniejsza furta dla pieszych, także poprzedzona zwodzoną kładką. Po prawej stronie od bramy znajdowały się dwa pomieszczenia o sklepieniu kolebkowym, oświetlone od dziedzińca wąskimi oknami. Na pierwszym piętrze pomieszczenia mieszkalne znajdowały się już na całej długości budynku, ponad przejazdem bramnym.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego z zamku zachowały się relikty XIII/XIV-wiecznej wieży, odkryte w trakcie badań wykopaliskowych. Na prawie całym obwodzie przetrwał mur obronny, jednak został on przekształcony w okresie nowożytnym i dziś w każdym miejscu przepruwa go szereg okien z czasów gdy wnętrze zamku wykorzystywano jako spichlerz. Z głównego XV-wiecznego budynku mieszkalnego zachowały się dwie dolne kondygnacje, również dawny budynek bramny przetrwał w dolnych partiach, a na jego zewnętrznej elewacji widoczny jest jeszcze zamurowany gotycki portal. Obecnie ruiny poddawane są stopniowej renowacji i prawdopodobnie ogólnodostępne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Anderle J., Brych V., Chotěbor P., Durdík T., Fišera Z., Procházka Z., Rykl M., Slavík J., Svoboda L., Úlovec J., Encyklopedie českých tvrzí, t. 3, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Praha a okolí, t. VII, red. Z.Fiala, Praha 1988.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.