Historia
Kościół Wszystkich Świętych prawdopodobnie zaczęto budować około połowy XIII wieku, lecz ukończenie go przeciągnęło się aż do pierwszej połowy XIV wieku. Najstarsza pisemna wzmianka o nim oraz o wsi Vyšehorky powstała w 1369 roku, kiedy to Anka, wdowa po Bočku z Kunštátu przekazała kościołowi cztery grzywny rocznie ze wsi Loučany. Miejscowe dobra należały wówczas do panów z pobliskich dóbr Líšnice. Pod koniec XV wieku przeszły one na Bočka Kune z Kunštátu, a ten w 1494 roku sprzedał patronat nad kościołem wraz z dobrami Bouzov i Líšnice Haugvicom z Biskupic. W pierwszej połowie XVI wieku właściciele okolicznych dóbr zmieniali się kilkukrotnie.
W drugiej połowie XVI wieku kościół stał się własnością Kobylków z Kobylí, którzy sprzyjali naukom protestanckim. Śmierć Jindřicha Kobylki w 1576 roku nie zmniejszyła popularności idei reformacji. Księża protestanccy przestali działać w Vyšehorkach dopiero w okresie rekatolicyzacji kraju w 1636 roku, kiedy parafia przeszła pod administrację Mohelnic. Na początku XVIII wieku kościół został przekształcony w stylistyce barokowej (między innymi wzniesiono nowy strop, emporę, łuk tęczowy, przekształcono okna), zaś na przełomie XVIII i XIX stulecia powiększono go o drugą zakrystię.
W 1957 roku w niezabezpieczony budynek uderzył piorun, na skutek czego spłonęły wszystkie drewniane elementy kościoła wraz z wyposażeniem. W latach 60-tych XX wieku kościół pokryto dachami gontowymi i przeprowadzono badania budowlano-historyczne oraz renowację malowideł ściennych. Rozległą renowację połączoną z badaniami archeologicznymi przeprowadzono także w 1994 roku.
Architektura
Kościół wzniesiono pośrodku wsi, na okrągłym w planie placu, pierwotnie stanowiącym ogrodzony cmentarz. Początkowo kościół składał się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach wnętrza 10,8 x 7,9 metra oraz czworobocznego, węższego prezbiterium po stronie wschodniej, wielkości 4,8 x 5,5 metra. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną obie te części były orientowane względem stron świata na osi wschód – zachód. Obie przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi opartymi na trójkątnych szczytach, przy czym kalenica nawy znalazła się na wysokości 14,2 metrów, a prezbiterium 12,4 metrach. Jako materiału budowlanego do wzniesienia kościoła użyto łamanego, nieregularnie kładzionego kamienia, łączonego wapienną zaprawą.
Na początku XV wieku po północnej stronie prezbiterium dobudowano niewielką, czworoboczną zakrystię, przy czym jej ściana zachodnia została wzniesiona na przedłużeniu ściany tęczowej, a wschodnia przed narożną przyporą. Następnie około 1529 roku po stronie południowej nawy dostawiona została kaplica z drewnianą lub szachulcową dzwonnicą w górnej części. Usytuowano ją przy zachodniej i środkowej części południowej ściany nawy, a wewnątrz otwarto pojedynczą półkolistą arkadą z profilowanymi impostami. Zakrystię połączono z prezbiterium portalem.
Oświetlenie kościoła pierwotnie zapewniały okna niewielkich rozmiarów, bardzo wąskie, obustronnie rozglifione i zamknięte ostrołucznie, czy też lancetowato. Co charakterystyczne w prezbiterium przeprute były ze wszystkich trzech stron, dlatego jedno musiało zostać zamurowane po dostawieniu zakrystii. Również w nawie okna mogły się znajdować w ścianie północnej i południowej, a więc bez poszanowania średniowiecznej zasady, by pozostawiać elewację północną jako pełną. W elewacji zachodniej znajdować się mógł niewielki okulus. Wejście do kościoła wiodło od zachodu lub od południa, ewentualnie portale znajdowały się w obu tych ścianach nawy.
Dwa narożniki zachodnie nawy oraz dwa naroża wschodnie prezbiterium wzmocnione zostały ustawionymi pod skosem przyporami, choć masywne przypory zachodnie mogły zostać dostawione wtórnie, jako że w nawie nie planowano sklepienia, a jedynie drewniany strop. Strop założono także wewnątrz kaplicy południowej, zakrystię przykryto kolebką, natomiast jednoprzęsłowe prezbiterium zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Masywne żebra w prezbiterium osadzono na drobnych, piramidalnych konsolach, przecięto zaś bez zwornika. Ściany prezbiterium oraz żebra sklepienne pierwotnie pokryte były ściennymi polichromiami.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczne mury nawy i prezbiterium, łącznie z kamiennymi szczytami oraz z narożnymi przyporami, a także średniowieczną zakrystię i późnogotycką kaplicę południową, obok której znajduje się dziś nowożytna zakrystia. Jedno pierwotne okno zachowało się w ścianie północnej prezbiterium, zaś okno wschodnie i południowe przywrócono do pierwotnego kształtu w trakcie prac z 1994. W północnej ścianie nawy wczesnogotyckie okna przekształcono w XVIII wieku. Wewnątrz kościoła widoczne jest sklepienie prezbiterium wraz z podtrzymującymi je konsolami, a także sklepienie średniowiecznej zakrystii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chalánek M., Kostel Všech svatých ve Vyšehorkách a tvrz Líšnice ve světle archeologických pramenů, Olomouc 2014.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.