Historia
Najstarsza wzmianka pisemna o Volyně odnotowana została w 1271 roku, kiedy to królowa Kunegunda przekazała szpitalowi krzyżowników w Pradze dochody z miejscowych dóbr. Kolejna wzmianka z 1299 roku informowała o zarządzaniu miejscowymi dobrami przez prepozyta Oldřicha z praskiej kapituły św. Wita. Przypuszczalnie w tym okresie starsze drewniane obwarowania, chroniące szlaku handlowego i przeprawy przez rzekę Volyňka, zaczęto z inicjatywy miejscowego burgrabiego zastępować budowlami murowanymi.
W 1420 roku Volyně zdobyli husyci, którzy nowym właścicielem zamku i miejscowych dóbr uczynili Přibíka z Klenové. Utrzymał on Volyně po zakończeniu wojen, bowiem w 1436 roku król Zygmunt Luksemburczyk nadał mu zamek w zastaw. W połowie XV wieku na zamku z jego ramienia siedział burgrabia, niejaki Mikuláš z Hořovic. W 1463 roku wbrew woli Přibíka, ale za zgodą króla Jerzego z Podiebradów, Volyně otrzymał Jošt z Rožmberka, praski prepozyt i przeor strakonickich joannitów. Do zarządzania majątkiem Volyně ustanowił on własnego burgrabiego, Buška młodszego z Buzic. Kolejnymi burgrabiami Volyně byli w 1472 roku Jan z Kraselova, Aleš z Vidhostic w 1492 roku oraz Alexandr z Buzic w 1507 roku.
W XVI wieku praska kapituła zaczęła domagać się przywrócenia jej pierwotnej własności, wciąż posiadanej przez joannitów ze Strakonic, jednak Władysław Jagiellończyk obiecał wielkiemu przeorowi Janowi z Rožmberka, że nie odda nikomu innemu zastawu. Dopiero w 1621 roku kapituła praska wykupiła Volyně od strakonickiej komandorii, lecz o zamku nic już wówczas nie wspominano, prawdopodobnie służył on już wówczas za spichlerz. Zapewne dodatkowo ucierpiał w czasie wojny trzydziestoletniej, gdy miasto pustoszone były przez przechodzące i kwaterujące armie. Część jego murów została zburzona w XIX wieku i w 1912 roku w trakcie poszerzania ulicy.
Architektura
Zamek zbudowany został na wysokim, zachodnim brzegu rzeki Volyňka, na cyplowo wysuniętym krańcu wzniesienia. Od wschodu ograniczony był skarpą górująca nad szeroką doliną zalewową. Po południowej stronie, na niżej położonym terenie, rozwinęła się osada z trójkątnym w planie placem rynkowym i szlakiem o równoleżnikowym położeniu, biegnącym ku przeprawie przez rzekę. W bliskiej odległości od zamku, po południowej stronie, od XIV wieku znajdował się kościół Wszystkich Świętych, przebudowany w stylistyce późnogotyckiej na początku XVI wieku.
Główną budowlą zamku był duży, masywny budynek na planie wydłużonego, lekko trapezowatego czworoboku, z kondygnacją parterową (częściowo zagłębioną w ziemi), dwoma piętrami oraz być może drewnianym lub szachulcowym poddaszem. Wschodnia część budynku prawdopodobnie miała wcześniejsze pochodzenie, jeszcze z przełomu XIII i XIV wieku, podczas gdy część zachodnia oraz dwa piętra mogły zostać dobudowane przed okresem wojen husyckich, choć funkcjonują też hipotezy dokładnie przeciwne, uznające zachodnią część za starszą od wschodniej (co więcej w dolnej kondygnacji wschodniej części budynku odkryto mniejsze relikty budowli z XIII stulecia, nie wykluczone, iż o charakterze sakralnym). Ostatecznie budynek uzyskał 26 metrów długości i 9 metrów szerokości. Przy jego budowie wykorzystano kamień łamany, większe obrobione bloki użyte zostały jedynie do wzmocnienia naroży i w ościeżach okien.
Wejście do budynku prowadziło od strony północnego dziedzińca do sali w zachodniej części domu, oświetlonej tylko kilkoma wąskimi oknami. Wewnątrz budynku przyziemie przedzielono poprzeczną ścianą na dwa pomieszczenia, przy czym z nieco mniejszej izby wschodniej wydzielono drewniane schody zapewniające komunikację pionową. Także wschodnia izba oświetlana była wąskimi, ostrołukowymi i szczelinowymi oknami. Przy wejściu do klatki schodowej utworzono komin, który sugerowałby, że pod schodami znajdował się piec, którym ogrzewano przynajmniej jedną z izb. Pierwsze piętro miało podobny podział, lecz schody się tam kończyły i dwie górne izby zostały prawdopodobnie połączone w jedną dużą salę. Piętra były oświetlone wąskimi prostokątnymi oknami, jedynie na drugim piętrze w ścianie wschodniej i północnej osadzono okna z bocznymi, kamiennymi siedziskami w niszach. Prawdopodobnie znajdowała się tam główna część mieszkalna budynku. Poziomy poszczególnych kondygnacji rozdzielone były płaskimi, drewnianymi stropami.
Budynek otoczony był obwodem obwarowań (początkowo drewnianych) wydzielających po stronie północnej dziedziniec, broniony sześcioboczną wieżą w północno-zachodnim narożniku, powstałą albo w połowie XV wieku, albo na przełomie XV i XVI wieku. Wraz z zachodnią częścią głównego domu funkcjonował także dwuskrzydłowy budynek o cienkich ścianach po jego północnej i północno – zachodniej stronie. Jego mury mogły być podstawą pod wyższą drewnianą lub szachulcową konstrukcję. Całe założenie otoczone było przekopem.
Stan obecny
Volyně należy do grupy najbardziej znanych małych zamków czeskich z budynkami o wieżowym charakterze. Główny, mocno wydłużony dom zamkowy, dzięki wykorzystywaniu go przez cały nowożytny okres jako spichlerz, zachował się w całkiem dobrym stanie do dnia dzisiejszego (część okien utraciła kamienne ościeża, część została przekształcona w okresie nowożytnym, zmieniane były wewnętrzne podziały). Widoczny jest również fragment muru północnego z narożną wieżą z końca XV wieku. Obecnie zamek wykorzystywany jest przez miejscowe muzeum Volyně.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Anderle J., Brych V., Chotěbor P., Durdík T., Fišera Z., Procházka Z., Rykl M., Slavík J., Svoboda L., Úlovec J., Encyklopedie českých tvrzí, t. 3, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Kašička F., Tvrz ve Volyni, k problematice vztahů stavebně historického průzkumu a archeologického výzkumu, „Průzkumy památek”, 2/2000.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.