Historia
Zamek Winterberg wzniesiono około połowy XIII wieku na ważnym szlaku z Pragi do Pasawy. Po raz pierwszym wspomniano go w źródłach pisanych w 1264 roku w przydomku Purkarta z rodu panów z Janovic. Winterberg zapewne pierwotnie był fundacją królewską. Purkart mógł być królewskim budrgrabią, który później przejął budowlę na własność lub na lennych prawach mana. Na takiej zasadzie dzierżyli zamek jego potomkowie aż do drugiej połowy XIV wieku.
W 1375 roku na niedługi czas Winterberg przejął bogaty praski mieszczanin Jan Rotlev, a po nim w 1379 roku zamek przeszedł na ród Kaplířów z Sulevic, za których w 1424 roku osada Vimperk została spalona przez husytów. Po wojnach z pierwszej i drugiej połowy XV wieku osadę odbudowano już jako miasto i po 1479 roku otoczono murami obronnymi, które połączono z zamkiem. W okresie tym wzniesiono także wysunięte na przedpole zamku nowe obwarowania zwane Haselburg.
Na początku lat 70-tych XIV wieku Winterberg przez krótki czas posiadał znany najemnik Václav Vlček z Čenova, który był bratankiem Petra Kaplířa. W 1494 roku ostatni posiadacz Vimperka z rodziny Kaplířów z Sulevic, Petr, przekazał majątek vimperski Zdeněkowi Malovcowi z Chýnova. Jego syn Petr utracił jednak wszystkie dobra w 1547 roku z powodu udziału w buncie przeciwko królowi Ferdynandowi.
W latach 1530 – 1560 w czasach Malovców i ich następców Rožmberków, na zamku przeprowadzono gruntowną przebudowę w stylu renesansowym. W nowym kształcie nie przetrwał on zbyt długo, gdyż już na początku wojny trzydziestoletniej, w 1619 roku, został zdobyty i spalony przez wojska protestanckie Ernsta von Mansfelda. W trakcie odbudowy w latach 1622–1624 ówczesny właściciel zamku Jáchym Novohradski powiększył rezydencję o nową późnorenesansową część. Wkrótce jednak zamek z browarem, miasto Vimperk i 27 wsi z powodu popadnięcia w długi sprzedano Janowi Oldřichowi z Eggenberku. Jego ród wymarł w 1719 roku, a kolejnymi, ostatnimi już prywatnymi właścicielami zostali Schwarzenberkowie. Przyczynili się oni do drastycznej przebudowy zamku w XVIII wieku, a następnie po pożarze z 1857 roku, kiedy to umieszczono na nim biura i koszary. W 1948 roku dawny zamek został znacjonalizowany.
Architektura
Zamek zbudowano na wzgórzu górującym nad doliną potoku, w której później rozwinęła się osada i miasto Vimperk. Poniżej wzniesienia biegła droga prowadząca przez Freyung do Bawarii, która prawdopodobnie była powodem, dla którego główna wieża zamkowa nie została zbudowana bezpośrednio przy wjeździe po stronie wschodniej, ale na samym skraju wzniesienia po stronie południowo – zachodniej. Miejsce to górowało nad położoną poniżej doliną, osadą i drogą, dlatego choć zwykle tylne części zamku rezerwowano dla budynków mieszkalnych, w tym wypadku usytuowano tam czworoboczną wieżę o długości boków wynoszącej 12,6 metra. Kwadratowe pomieszczenie w jej przyziemiu zwieńczono sklepieniem krzyżowym bez żeber, opartym na zaokrąglonych wspornikach i centralnie umieszczonym filarze. Na poziom pierwszego piętra wchodziło się po drewnianych schodach, przez portal siodłowy (dwuramienny), który w XV wieku zastąpił starsze wejście. Stamtąd schody w grubości muru prowadziły bezpośrednio na drugie piętro. Pierwsze piętro, zwieńczone późniejszym sklepieniem kolebkowym, oświetlane było małym oknem w niszy z siedziskami. Drugie piętro zostało przebudowane w XVI wieku za panów ze Švamberka. Donżon vimperski (zwany Wieżą Vlčka) był bardzo podobny do wieży mieszkalnej na zamku Zvikov.
Kształt szczytu wzgórza wpłynął na owalny plan obwodu masywnych murów obronnych, w który włączono południowo – zachodni donżon. Zewnętrzną strefę obrony stanowił od strony północnej i wschodniej szeroki przekop oraz ziemny wał. Już od XIII wieku zamku chronił także zewnętrzny mur. Wjazd na pierwszy dziedziniec umieszczono w północnej bramie o ostrołukowym portalu. Zabudowa tej części zamku jest słabo znana, wiadomo jedynie, iż jakiś budynek mógł stać przy murze po stronie północnej. Zewnętrzny dziedziniec otaczał zamek górny od północnego – zachodu i północnego – wschodu. Obie przeciwległe części górnego rdzenia warowni (północno – zachodnią i południowo – wschodnią) zajmowały mieszkalne budynki.
Jeszcze w XIII wieku doszło do przebudowy obwarowań zamku górnego. Długi odcinek muru po stronie zachodniej został wyburzony, a nieco bardziej na północny – zachód wzniesiono nowy mur, tym razem wzmocniony wysuniętą przed obwód, półokrągłą wieżą. Była ona najpewniej wewnątrz pełna, bez pomieszczeń w środku, natomiast połączenie starego i nowego muru utworzyło niewielkie załamanie. Powiększony obszar dziedzińca wykorzystano na wzniesienie obok donżonu nowego podpiwniczonego budynku o nieznanym przeznaczeniu. W jego sąsiedztwie mur przepruto małą furtą wypadową. W trakcie tej przebudowy przy starym murze obwodowym zbudowano kolejną niedużą, półokrągłą wieżę oraz wieżę czworoboczną, obie po północnej stronie. Dalsza półokrągła wieża znalazła się w narożu po stronie południowo – wschodniej, a dwa obronne występy zasiliły zewnętrzny mur na południowej i wschodniej stronie.
Wyraźną zmianę wyglądu zamku przyniosła późnogotycka przebudowa Kaplířów, w ramach której między innymi zmieniono drogę wjazdową. Od tamtego momentu nowa brama mieściła się po stronie wschodniej w czworobocznej wieży bramnej. Przesunięto także mury południowej części zamku, bliżej skarp opadających ku miastu, przy czym z południowo – wschodnim narożnikiem zamku połączono kurtynę muru miejskiego. W południowej części zamku pojawił się nowy trójprzestrzenny budynek mieszkalny przystawiony do wewnętrznej ściany muru obronnego. Ten od strony dziedzińca został zaopatrzony w regularnie rozmieszczone filary na których osadzono szeroki taras dla dział. Nowa część zamku została oddzielona na dziedzińcu poprzecznym murem, łączącym południowo – wschodni narożnik zamku górnego z północno – wschodnim narożnikiem trójprzestrzennego budynku. W jego długości umieszczono bramę. Dalsze budynki gospodarcze znalazły się przy murze po stronie północno – wschodniej, na opadającym pierwszym dziedzińcu.
Rozwój broni prochowej wymusił konieczność zabezpieczenia zamku zewnętrznymi obwarowaniami, odsuwającymi potencjalnego napastnika od zabudowań właściwego zamku. Z tego powodu przed fosą po północnej stronie zbudowano cylindryczną wieżę działową zwaną Haselburg, włączoną w obwód półowalnego w planie muru obronnego, dzięki któremu uzyskała formę miniaturowego zamku. Wieżę umieszczono w prostej kurtynie frontowej, zwróconej na południowy – wschód, w której po południowej stronie znalazła się brama wjazdowa (umieszczono nad nią tarcze herbowe Kaplířów). Całe założenie o wymiarach 30 x 22 metry otaczał obmurowany przekop, ponad którym do bramy przerzucono zwodzony most oraz umieszczony przed fosą zewnętrzny, niższy i cieńszy mur. Sama wieża otrzymała aż 14 metrów średnicy przy grubości ścian dochodzącej do 2,6 metra. Jej parter, oświetlony pojedynczym oknem i zwieńczony sklepieniem krzyżowo – żebrowym, był dostępny z dziedzińca przez lekko spiczasty, prawie półokrągły portal. Piętro posiadło już płaski, drewniany strop i trzy otwory strzeleckie. Dostępne było drewnianym gankiem z korony muru obronnego, grubego aż na 4 metry (po stronie północno – zachodniej grubość muru dochodziła nawet do 8 metrów). Z drugiego piętra posiadającego równomiernie rozmieszczone otwory strzeleckie w głębokich niszach, schody w grubości muru prowadziły do trzeciego, niezachowanego już piętra, ponad którym zapewne funkcjonowało drewniane lub szachulcowe poddasze, półpiętro czy też najwyższa kondygnacja obronna.
Stan obecny
Winterberg zachował się do dnia dzisiejszego w formie która zatraciła pierwotne cechy stylowe na skutek wielokrotnych i głębokich nowożytnych przekształceń. Z jego zabudowy wyróżnia się częściowo zachowany XIII-wieczny donżon, dziś niestety otynkowany i trochę wtopiony w nowożytną zabudowę oraz przebudowana późnogotycka wieża bramna. Bardzo cennym zabytkiem jest wieża Haselburg wraz z fragmentami przylegającego do niej muru, jedna z najlepiej zachowanych późnogotyckich wież działowych na terenie Czech. Zamek jest dziś administrowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa i jest otwarty dla turystów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Mareš F., Sedláček J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Prachatickém, Praha 1913.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.