Velký Bor – kościół św Jana Chrzciciela

Historia

   Romański kościół św. Jana Chrzciciela został wzniesiony w początkowym okresie XIII wieku w pobliżu feudalnego dworu. W latach 40-tych XIV wieku z inicjatywy zakonu joannitów został przebudowany w stylistyce gotyckiej, na początku XV wieku dobudowano do niego wieżę, a około 1500 roku pokryto malowidłami sklepienie prezbiterium i założono nową więźbę dachową nad nawą. Nowożytnym przekształceniom budynek poddawany był w 1690 roku kiedy dobudowano kruchtę, następnie w XVIII wieku, gdy przekształcono część okien oraz w 1836 roku, kiedy to podwyższono wieżę. W 1877 roku uderzyła w nią błyskawica, lecz zniszczenia prawdopodobnie nie były zbyt duże za wyjątkiem najwyższej kondygnacji. Ostatnie zmiany wprowadzono w latach 1972-1975, kiedy to stłumiono część barokowych modyfikacji.

Architektura

   Pierwotnie kościół składał się z jednonawowego korpusu na planie prostokąta oraz prezbiterium zamkniętego po stronie wschodniej trzema bokami. Od południa dostawiona była jednoprzęsłowa zakrystia. Wejście do wnętrza prowadziło poprzez południową ścianę nawy. Oświetlenie zapewniały późnoromańskie, obustronnie rozglifione, bardzo wąskie okna.
   W latach 40-tych XIV wieku prezbiterium podwyższono oraz przedłużono w kierunku wschodnim i zamknięto z tamtej strony wielobocznie (pięć boków ośmioboku). Zostało ono wzmocnione niewysokimi przyporami, pomiędzy którymi przepruto duże ostrołukowe okna z dwudzielnymi maswerkami, a wewnątrz zwieńczone sklepieniem żebrowym, sześciodzielnym w nowszej części, krzyżowym w dwóch starszych przęsłach prostokątnych. Żebra oparto na konsolach zdobionych maswerkami i maskami. Ściany korpusu zostały podwyższone i przeprute nowymi, gotyckimi oknami, natomiast wnętrze zakrystii pokryto ściennymi polichromiami. Od strony zachodniej kościół otrzymał wysoki szczyt.
   Na początku XV wieku do północno – zachodniej części nawy dostawiona została czworoboczna w planie wieża. Jej najwyższa kondygnacja oryginalnie była konstrukcji drewnianej. Wnętrze w przyziemiu oświetlono tylko jednym wąskim oknem od północy i przykryto sklepieniem kolebkowym. Podsklepione było także pierwsze piętro wieży.

Stan obecny

   Kościół zachował do dnia dzisiejszego późnoromańskie mury nawy, prezbiterium i zakrystii oraz gotyckie zamknięcie prezbiterium i wieżę. Szczęśliwie przetrwało w nich część pierwotnych okien, zarówno sprzed, jak i z czasów pierwszej gotyckiej przebudowy. Te pierwsze widoczne są w dolnej partii południowej ściany nawy i w zakrystii. Spośród okien XIV-wiecznych wyróżnia się wschodnie na osi prezbiterium z zachowanym maswerkiem oraz północne w nawie. Z okresu późniejszych, późnogotyckich zmian widoczny jest portal z nawy do wieży oraz portal wiodący do zakrystii. Najbardziej rzucającą się w oczy zmianą nowożytną jest podwyższona o jedną murowaną kondygnację wieża, opaski wokół okien i przekształcony kształt niektórych z nich.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.

Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.