Historia
Pierwszą świątynią w Velíz była kaplica, zbudowana według kronikarza Kosmasa już w 1003 roku, z fundacji księcia Jaromira jako podziękowanie za ocalenie życia z zasadzki w którą wciągnął go ród Vršovców. Istniała ona wciąż w okresie panowania księcia Brzetysława, który przekazał ją w 1037 roku benedyktynom z klasztoru Ostrov. Być może we wczesnym średniowieczu przy kaplicy istniał dwór myśliwski władcy, lecz bracia na miejscu kaplicy ufundowali kościół oraz niewielki klasztor. Początkowo zabudowania te były drewniane, murowane zaczęto wznosić w okresie panowania Wacława I. Konwent już w drugiej połowie XIV wieku podupadł, a zanikł całkowicie w okresie wojen husyckich. Prawdopodobnie zniszczono go w 1425 roku w trakcie oblężenia zamków Žebrák i Točník. Kościół przetrwał okres zamętu i wojen XV wieku. W latach 1770-1774 został przebudowany w stylistyce barokowej i powiększony o zabudowania plebanii. Jego gruntowną renowację przeprowadzono w latach 90-tych XX wieku, dzięki gminie Kublov i jej mieszkańcom.
Architektura
Kościół powstał jako budowla jednonawowa na planie prostokąta o wymiarach 13,3 x 8 metra, po której wschodniej stronie usytuowano prawie kwadratowe prezbiterium wielkości 5,3 x 5,7 metra, a po stronie zachodniej dwuwieżową fasadę. Dodatkowo od północy przy prezbiterium usytuowano niewielką, czworoboczną zakrystię. Wewnątrz nawę przykryto płaskim drewnianym stropem, a prezbiterium jednym przęsłem sklepienia krzyżowo – żebrowego.
Zabudowania benedyktynów usytuowano na południe od kościoła. W wyniku badań archeologicznych odkryto podłużny budynek z dwoma pomieszczeniami (16×7 metrów oraz 7×7 metrów), dostępny od strony świątyni szerokim na 2 metry portalem. Kolejny, mniejszy budynek usytuowany był po stronie zachodniej, naprzeciwko dwóch kościelnych wież.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego mury obwodowe wszystkich średniowiecznych części świątyni, za wyjątkiem rozebranej zakrystii przy prezbiterium. Niestety korpus nawowy oraz w nieco mniejszym stopniu prezbiterium przekształcone zostały w okresie nowożytnym, a masyw zachodni zwieńczono barokowym hełmem. Niewielkie XIII-wieczne okna zachowały się w obu wieżach, jedno pierwotne okno widoczne jest też we wschodniej ścianie prezbiterium. Ponadto w kościele znajdują się dwa wczesnogotyckie portale, oryginalna arkada tęczy i sklepienie w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A. Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 39. Politický okres rakovnický, Praha 1915.
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.