Historia
Zbudowany prawdopodobnie przez króla Wacława II, Veliš po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1316 roku. Wówczas to król Jan Luksemburski oddał go w zastaw za 2 tysiące kop groszy Pucie z Frýdlantu. W 1327 roku zastaw przeszedł na możny ród Vartemberków, którzy dziesięć lat później dzierżyli go już na prawach dziedzicznych. Kolejne pokolenia Vartemberków posiadały zamek aż do 1434 roku, czyli do śmierci Jindřicha z Vartemberka. Jego ostatnią wolą zamek odziedziczyła ciotka Macha z Vysokégo Veselí, a po jej śmierci cztery lata później Veliš przeszedł na Haška z Valdštejna. W 1443 roku, w niespokojnym okresie zamętu i niepokojów, zamek został oblężony i zdobyty przez Beneša z Mokrovous, a sam Hašek pojmany. Zwolniono go dopiero po interwencji hejtmana hradeckiego Jetřicha. W 1452 roku Hašek sprzedał Veliš przyszłemu królowi Jerzemu z Podiebradów, a po kilkukrotnej zmianie kolejnych właścicieli od 1487 roku dzierżył go Mikuláš Trčka z Lípy. W jego i jego potomków czasach na początku XVI wieku dokonano późnogotyckiej przebudowy zamku, kontynuowanej za Viléma Trčka z Lípy w połowie XVI stulecia i następnie w latach 90-tych tamtego wieku. Po bitwie pod Białą Górą w 1620 roku i upadku antyhabsburskiego powstania Trčkowie utracili zamek na skutek represji i konfiskaty. Jeszcze w toku wojny trzydziestoletniej przejął go znany wódz i polityk Albrecht von Wallenstein z zamiarem przekształcenia na klasztor, do czego ostatecznie nie doszło. Pod koniec wojny zamek bezskutecznie obełgały wojska szwedzkie. Pomimo tego, iż pozostał niezdobyty, po zakończeniu konfliktu, w 1658 roku cesarz nakazał go zniszczyć z obawy przed ewentualnym zajęciem przez wrogów. Niestety ruiny i zamkowe wzgórze zostały prawie całkowicie zniszczone w 1879 roku z powodu funkcjonującego tam kamieniołomu.
Architektura
Zamek zajmował wydłużony owal szczytu samotnego wzgórza. Jednym z jego głównych elementów była czworoboczna, zwieńczona krenelażem wieża, zapewne pełniąca także funkcję mieszkalną. Druga, cylindryczna wieża znajdowała się w tylnej części założenia, być może przy wjeździe do rdzenia zamku. Główny budynek mieszkalny prawdopodobnie mieścił się po stronie zachodniej, a kolejny po stronie wschodniej. Jeśli wierzyć dawnym rycinom przy obu znajdowały się mniejsze wieżyczki. Obecnie najczytelniej przedstawiają się pozostałości zewnętrznych późnogotyckich obwarowań, przystosowanych do obrony ogniowej. Zajmowały one koronę ziemnego wału przed starszym obwodowym przekopem i składały się z masywnych półokrągłych i wielobocznych bastej. Jedna z nich flankowała poprzedzoną palisadą, bądź częstokołem bramę wjazdową, prowadzącą z podzamcza.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego z zamku, który jeszcze w XVII wieku był jedną z najlepiej ufortyfikowanego warowni na terenie Czech, pozostały jedynie niewielkie kamienne relikty murów, a samo wzgórze na którym wznosiły się zabudowania, zostało dosłownie pocięte w trakcie pracy nowożytnego kamieniołomu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Strona internetowa interregion.cz, Hrad Veliš.