Historia
Pierwotny, jeszcze późnoromański kościół Narodzenia Panny Marii wzniesiono w Velharticach około 1240 roku. Między 1300 a 1330 rokiem został on przebudowany i powiększony w stylistyce gotyckiej. Niedługo później, w 1349 roku, źródła pisane odnotowały go po raz pierwszy. Kolejna rozbudowa kościoła, w wyniku której uformowano jego ostateczny kształt, miała miejsce na początku XVI wieku. Mniejsze modernizacje i renowacje prowadzono w XVII i XIX stuleciu. Współcześnie naprawy prowadzono w 1959, 1963–1984 i w latach 1992-1994.
Architektura
Kościół z XIII wieku składał się z niedużej nawy na planie prostokąta oraz przystawionej do niej na osi zachodniej fasady czworobocznej wieży. Wygląd najstarszego prezbiterium nie jest znany. Przypuszczalnie było węższe od nawy i zakończone prostą ścianą, tworząc typową budowlę sakralną z przejściowego okresu między romanizmem a gotykiem.
W pierwszej połowie XIV wieku zburzono północną i wschodnią ścianę nawy, która została przedłużona do wymiarów 17,2 x 13 metrów, oraz zamknięta od wschodu nowym, gotyckim, wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Wzmocniono także ścianę zachodnią, być może nadwątloną na skutek pożaru, którego ślady odnaleziono w wieży. Podwyższone mury korpusu otrzymały przy krótszych bokach szczyty, natomiast po północnej stronie prezbiterium usytuowano drugą, masywniejszą, czworoboczną wieżę z aneksem z klatką schodową od wschodu. Początkowo wieża ta posiadała jedynie parter i pierwsze piętro, ponad którym być może wznosiła się drewniana dzwonnica. Wyższe murowane kondygnacje (drugie i trzecie piętro) dobudowano na początku XVI wieku. Wieżę założono na planie kwadratu o bokach długości 9 metrów przy bardzo grubych murach dochodzących aż do 2,3 metrów szerokości.
We wnętrzu prezbiterium założono w XIV wieku sklepienie żebrowe (krzyżowe nad zachodnim przęsłem i sześciodzielne nad wschodnim zamknięciem), podczas gdy korpus pierwotnie zwieńczony był prostym, drewnianym stropem, a po przebudowie i podwyższeniu szczytów otwartą do wnętrza więźbą dachową. Pod koniec średniowiecza korpus podzielono niesymetrycznie dwoma filarami na dwie nawy i około 1500 roku zwieńczono sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. Wysklepkowe sieciowe sklepienie otrzymała również wówczas zakrystia w przyziemiu północnej wieży.
Stan obecny
Kościół zasadniczo posiada dziś układ uzyskany na skutek późnogotyckiej przebudowy, wyróżnia się więc nietypową bryłą z dwoma wieżami po przeciwnych stronach korpusu nawowego. Zachodnia wieża wraz z większością ściany zachodniej i południowej pochodzi jeszcze z okresu romańskiego. Niestety została przebudowana w okresie nowożytnym, podobnie jak większość otworów okiennych, hełmy obu wież, więźba dachowa, czy wystrój wnętrza. Pośredniowiecznymi dodatkami są także w całości kruchta północna i aneks południowy między wieżą a korpusem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hostaš K., Vaněk F., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Sušickém, Praha 1900.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.