Historia
Zamek Valtice, jedna z najstarszych przygranicznych morawskich warowni, został zbudowany przez biskupów pasawskich już w XII wieku. Pierwsza pisemna wzmianka o zamku także pojawiła się bardzo wcześnie, pochodziła bowiem z 1193 roku, kiedy to biskup pasawski dokonał wymiany zamku nazywanego wówczas Veldesperch z Wichardem z Seefeldu. Od 1200 roku Wichard posiadał go już na stałe w swym przydomku. Mimo iż początkowo było to skromne drewniano – gliniane założenie, to syn Wicharda, Kadold, w pierwszej połowie XIII wieku organizował na nim rycerskie turnieje (udokumentowane w latach 1227 i 1240) i rozpoczął przebudowę zamku na murowany. Następcą Kadolda był Albero, stronnik czeskiego króla Przemysła Ottokara II w jego zmaganiach o austriackie księstwo. Zmarł w 1270 roku nie pozostawiając męskich potomków, dlatego Valtice przeszły jako wiano jego córek na innego rody rycerskie.
Na początku XIV wieku Valtice dzierżyły dwie rodziny: Kuenringów i Pilichsdorf–Rauhensteinów. Niedługo później rozpoczął się konflikt między Janem Luksemburskim a Habsburgami, w trakcie którego zamek dwukrotnie, w 1328 i 1336 roku, zajmowały czeskie wojska. W 1347 roku Kuenringowie sprzedali swą połowę majątku panom z Pottendorfu. W 1387 roku dokonali oni nowego podziału zamku z Rauhensteinami, dostając część warowni od strony miasta oraz wieżę przybramną. W latach 1387 – 1395 valtickie dobra scalił Jan z Lichtenštejna, który otrzymał zamek w lenno od austriackiego księcia Albrechta III Habsburga.
W burzliwym okresie wojen z pierwszej połowy XV wieku zamek został ciężko spustoszony, zwłaszcza przez husycki garnizon z Breclavia. Po zakończeniu religijnego konfliktu sytuacja także się nie uspokoiła, gdyż w 1458 roku Valtice zajął grabiący okolice raubritter Vaněk z Rachmanova zwany Mladvaněk, a krótko po jego przepędzeniu nastał okres wojny czesko – węgierskiej. W jej trakcie Jan z Lichtenštejna stanął po stronie króla Jerzego z Podiebradów, musiał więc stawić czoła wojskom węgierskiego króla Macieja Korwina. Od 1477 roku władca ten usiłował także zająć Austrię, w wyniku czego dziewięć lat później Valtice zostały przez niego zajęte. Odbudowę zamku można było przeprowadzić dopiero w spokojniejszych czasach na początku XVI wieku.
W 1560 roku Lichtenštejnowie sprzedali swe dobra w Mikulovie, co stało się impulsem do wielkiej renesansowej przebudowy zamku w Valticach, którego ranga automatycznie wzrosła. Od 1562 roku prowadził ją Jiří Hartman z Lichtenštejna, a na początku XVII wieku kontynuował Karel I z Lichtenštejna, który do prac nad upiększaniem swej siedziby zatrudnił sławnego włoskiego artystę Giovanniego Battistę Carlone. Na skutek tej gruntownej przebudowy średniowieczny zamek przeistoczył się w renesansowo – barokową rezydencję, dzięki dwóm nowożytnym bastionom wciąż jednak posiadającą cechy obronne. Pozostałości pierwotnego zamku zostały wyburzone w kolejnym etapie przebudowy pod konic XVII i na początku XVIII wieku, prowadzonej przez następnych przedstawicieli rodu Lichtenštejnów. Posiadali oni ogromny pałac do chwili wywłaszczenia w 1945 roku.
Architektura
Zamek usytuowano na podłużnym, niezbyt wysokim wzniesieniu górującym nad miastem o około 14 metrów. W XII wieku było to niewielkie założenie, początkowo wzniesione z drewna i w konstrukcji szachulcowej, składające się z podzamcza po stronie południowo – zachodniej i właściwego rdzenia zamku na północnym – wschodzie. Obie części oddzielał od siebie przekop, który zabezpieczał także zamek z pozostałych stron. Miał on około 12-15 metrów szerokości. Pośrodku głównego dziedzińca wzniesiono wolnostojący czworoboczny budynek o wymiarach 15 x 11 metrów, prawdopodobnie o wieżowym charakterze.
W pierwszej połowie XIII wieku, w czasach Kadolda z Seefeldu zasypano fosę oddzielającą podzamcze od głównego zamku, tworząc duży, obwiedziony kamiennym już murem, trapezoidalny dziedziniec o wymiarach w osiach około 75 i 45 metrów. Przed nim, jeszcze bardziej na południowym – zachodzie, powstało nowe podzamcze, do którego prowadził drewniany most na kamiennych filarach przerzucony ponad przekopem. O wyglądzie tego podzamcza niewiele wiadomo, poza tym, iż mieściła się na nim kaplica św. Mikołaja i Kiliana konsekrowana w 1377 roku. Z racji ukształtowania terenu zamek miał (podobnie jak Špilberk w Brnie) także drugą bramę, usytuowaną po przeciwnej stronie dziedzińca. Z czasem w XIV/XV wieku rozwinęło się przed nią drugie podzamcze, oddzielone przekopem i obwarowane własnym murem obronnym. Obronę środkowego rdzenia zamku zapewniała pięcioboczna w planie wieża, umieszczona przy bramie po stronie południowo – zachodniej. Zabudowę mieszkalną tworzyły dwa podłużne czworoboczne budynki, usytuowane po przeciwnych stronach dłuższych boków dziedzińca. Ich układ zapewne wynikał z podziału zamku przez długi czas na dwa różne rody. Wzajemnej koegzystencji obu rodzin pomagały prawdopodobnie także dwa osobne wjazdy na teren zamku.
W dolinie po północnej stronie zamku rozwinęło się niewielkie miasto o wielkości około 10 ha. W granicach jego obwarowań po stronie południowo – wschodniej znalazł się nieregularny rynek z kościołem farnym oraz w części północnej szeroka ulica o wyglądzie zbliżonym do drugiego, podłużnego rynku. Podział ten prawdopodobnie wynikał z historycznego rozwoju osady: niżej położona w dolinie część południowa wyrosła z przyzamkowego podgrodzia (tzw. Stare Miasto), natomiast dalsza i nieco wyżej usytuowana część północna (zwana czasem Nowym Miastem) rozwinęła się w trakcie późniejszej kolonizacji z przełomu XIII i XIV wieku. Każde z obu części miasta miało swoje dwie bramy: Nowe Miasto bramę Górną na południowym – zachodzie i bramę Dolną na północny – wschodzie, zaś Stare Miasto odpowiadające im bramy Różaną i Łaziebną.
Obronę miasta zapewniał gruby na 2 metry kamienny mur obronny, obiegający obie części Vatic, lecz prawdopodobnie pozostawiający wolną przestrzeń od strony zamkowego wzgórza. Mur zwieńczony był chodnikiem dla straży oraz krenelażem, lecz nie wzmacniały go żadne baszty, ani nawet narożne wieże. Formy wieżowe, czworoboczne miały jedynie bramy miejskie z przejazdami w przyziemiach. Obwód muru poprzedzony był przekopem i ziemnym wałem.
Stan obecny
Średniowieczny zamek valticki przestał istnieć w wyniku gruntownych renesansowych i barokowych prac budowlanych. Na jego miejscu znajduje się dziś ogromny kompleks pałacowo – parkowy, wpisany w 1996 roku na Światową Listę Dziedzictwa Unesco. W jego wnętrzach działa obecnie muzeum, przedstawiające historię pałacu wraz z dziejami rodu, który go ufundował. Valtice słynne są również jako czeska stolica wina, a w pałacu corocznie odbywa się znana i prestiżowa impreza połączona z degustacją trunku.
Miejskie mury obronne widoczne są obecnie w paru odcinkach, najdłuższych po stronie północno – zachodniej i zachodniej. Niestety są one obniżone w stosunku do stanu pierwotnego i pozbawione przedpiersia. Nie przetrwała natomiast żadna z bram miejskich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Morava a Slezsko, Praha 2019.