Historia
Zamek Valečov został wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku przez miejscowy ród rycerski, który się z niego pisał. W 1324 roku w źródłach pisanych pojawił się Bartoš z Valečova, który być może był fundatorem lub synem fundatora zamku. W pierwszej połowie XV wieku jego potomkowie, Bernard i Bartoš z Valečova byli husyckimi hejtmanami, działającymi z samym Janem Žižką z Trocnova, głównym przywódcą i strategiem taborytów. Cieszyli się jego zaufaniem, gdyż został im oddany w zarząd zdobyty zamek Valdštejn oraz nadzór nad Zygmuntem Korybutowiczem, pilnowanym od czasu gdy zawiodły jego starania jako kandydata na króla czeskiego. Jeden z braci miał również znaczny udział w zwycięskiej bitwie Jana Žižki pod Malešovem w 1424 roku.
Po wojnach husyckich, kiedy władza królewska nie była jeszcze w stanie utrzymać w kraju pokoju, nagłą napaścią zajął Valečov w 1439 roku Jindřich z Vartemberka, katolik i dawny przeciwnik panów z Valečova. Pojmał na zamku Machnę, wdowę po jednym z braci z Valečova (nie wiadomo Bartošu czy Bernardzie) i uwięził na dwa lata jej synów. Uwolnił ich dopiero po wymuszonym zrzeczeniu się prawa własności zamku na jego korzyść. Synowie Machny odzyskali swe dziedzictwo w latach 1443–1444, kiedy szczęście odwróciło się od Jindřicha w trakcie jego zmagań z Łużyczanami i prażanami. Zrujnowany zamek został następnie naprawiony i rozbudowany, a panowie z Valečova kontynuowali husycką tradycję i w drugiej połowie XV wieku byli wiernymi stronnikami króla Jerzego z Podiebradów. Szczególną karierę zrobił Vaněk Valečovský z Kněžmosta, który w 1448 roku brał udział w zwycięskiej bitwie o Pragę, w zamian za co Jerzy mianował go burmistrzem Starego Miasta praskiego, a w 1452 roku członkiem rady, utworzonej jako organ doradczy do spraw administracyjnych. W tym samym roku Vaněk został również podkomorzym miast królewskich, sprawując ten urząd aż do 1468 roku. Ważna pozycja i służba u Jerzego z Podiebradów zapewniły mu znaczny majątek i pozwoliły na rozbudowę zamku w Valečovie oraz w Opočnie, gdzie spędzał większość czasu. Vaněk Valečovský zmarł w 1472 roku, a jego syn Viktorin niedługo później w 1481 roku, na skutek czego ród wymarł po mieczu.
Nowym właścicielem zamku został szwagier Vanka, Samuel Velvar z Hrádku. Początkowo jego kariera rozwijała się pomyślnie, obrano go nawet podkomorzym, jednak w 1486 roku został postawiony przed sądem z powodu nieuczciwego urzędowania i pozbawiony stanowiska. Jego syn Jiří sprzedał Valečov około 1494 roku, a w XVI wieku zamek zaczął często zmieniać właścicieli. Byli nimi między innymi Berkowie z Dubé, po nich Vančurovie z Řehnic, którzy z powodu długów sprzedali majątek Jakubowi Menšíkowi z Menštejna oraz Vilém starszy z Malovic i Kaplířovie ze Sulevic. W 1622 roku zamek został skonfiskowany ówczesnym właścicielom, Kapounom ze Svojkova, z powodu ich udziału w postaniu antyhabsburskim. Przejął go wówczas Albrecht von Wallenstein, wódz i polityk z okresu wojny trzydziestoletniej, i włączył w swe rozległe dobra. Zamek stracił z tego powodu funkcję mieszkalną i z czasem popadł w ruinę. Dopiero w XIX stuleciu część jego pomieszczeń była wykorzystywana do celów mieszkalnych przez miejscową biedotę, wysiedloną w 1892 roku. Pierwsze prace remontowe rozpoczęto paręnaście lat później.
Architektura
Główną część zamku zbudowano na masywnej i wysokiej skale, usytuowanej na szczycie wzgórza, co dawało bardzo dobre warunki obronne i ogląd okolicznych ziem. Układ zamku był jednak bardziej skomplikowany niż mogłoby się wydawać. Oprócz górnej części zamku, u podstawy skalnego bloku ulokowane były dwa podzamcza (północnej i zachodnie), a na południowym – wschodzie rozciągała się drewniana lub szachulcowa zabudowa z licznymi wyciosanymi w skałach pomieszczeniami, która najprawdopodobniej nie była połączona z rdzeniem zamku wspólną drogą dojazdową. Obwarowania tej części byłe zapewne drewniane, w postaci częstokołu lub palisady oraz drewnianej wieży czuwającej przy bramie po stronie północno – wschodniej. Na południowym wschodzie to rozległe podzamcze odcięto od reszty terenu przekopem, ponad którym przerzucono most prowadzący do drugiej bramy.
Główna część zamku umieszczona była na skalnych blokach w których wykuto dużą liczbę pomieszczeń oraz korytarz prowadzący na górny dziedziniec. Na północno – wschodnim, największym bloku skały, podzielonym poprzecznymi pęknięciami na trzy części, wzniesiono dwa budynki mieszkalne: tak zwany Stary Pałac po stronie zachodniej, który był drewniany, oraz wyższy i większy murowany Nowy Pałac po stronie wschodniej, znacznie przebudowany po spaleniu w 1439 roku. Wejście do niego wyciosano w kamieniu u podstawy skały. Prowadziło ono do utworzonych w całości w skale piwnic oraz do parteru budynku, oświetlanego jednym oknem od północnego – zachodu i dwoma od południa. Jego układ był bardzo nieregularny. Na pierwszym piętrze budowniczy próbował zrekompensować tę nieregularność, nadwieszając część południowo-zachodniej ściany na rzędzie konsol, które wykorzystano także do umieszczenia tam otworu latryny. Na tej kondygnacji znajdowała się główna komnata z dwoma wykuszami i kominkiem, którego komin został umieszczony na konsolach. Po stronie południowo – zachodniej umieszczono portal, pierwotnie połączony z drewnianym gankiem przechodzącym na koronę murów okalających dziedzińczyk poniżej budynku. Prawdopodobnie ponad opisanymi murowanymi kondygnacjami znajdowało się jeszcze drewniane lub szachulcowe piętro, czy też poddasze, o czym świadczy wspomniany komin, wysunięty poza lico murów ze względu na niebezpieczeństwo pożaru. W XVI wieku ta drewniana górna kondygnacja została zastąpiona murowaną, której obwodowe mury są o połowę cieńsze niż dwumetrowej grubości mury kondygnacji gotyckich. W okresie tym z powodu podziału zamku pomiędzy dwóch współwłaścicieli wykonano również drugie wejście do zamku, umieszczone w skalnej szczelinie po stronie północnej.
Na południe od rdzenia zamku w skalnym podłożu wyciosano kolejne pomieszczenia, zapewne o gospodarczym przeznaczeniu, konieczne do codziennego funkcjonowania mieszkańców zamku. Wschodnia strona odgrodzona była wyciosanym w skale przekopem, graniczącym z budowlą o kształcie przypominającym barbakan. Być może z niego prowadziło przejście do rozległego podzamcza południowo – wschodniego. Zabudowa gospodarcza znajdowała się również pomiędzy skałami po północnej stronie rdzenia zamku i na podzamczu zachodnim.
Stan obecny
Valečov jest dziś najlepiej zachowanym i najbardziej rozbudowanym spośród tak zwanych czeskich skalnych zamków. Pomimo tego, że jedynymi w całości zachowanymi pomieszczeniami zamku są te wykute w skale, to jednak mury obwodowe Nowego Pałacu przetrwały w bardzo dobrym stanie. Zamek otwarty jest w sezonie turystycznym za niewielką opłatą.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.