Historia
Wieś Úštěk przed 1334 rokiem przeszła na własność panów z Michalovic, za sprawą których przekształcona została w ośrodek miejski. Jako miasto po raz pierwszy Úštěk odnotowany został w 1361 roku. Niedługo później, w 1387 roku, miasto przejęli Škopkowie z Dubé, którzy na początku XV wieku ufundowali w nim zamek. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w 1408 roku. Przełom XIV i XV wieku był też najpewniej okresem budowy miejskich murów obronnych.
W 1426 roku właścicielem miasta i zamku stał się husycki hejtman Václav Carda z Petrovic. Dwa lata później jego katolicki wróg Zikmund Děčínský z Vartenberka najechał, zdobył i spalił Úštěk, choć niedługo później Václav Carda nakazał odbudować zamek i wzmocnić go wieżą, zwaną obecnie Pikartską (Pikardzką). Vaclav Carda zmarł w 1471 roku, po czym Úštěk przeszedł na ręce rodziny Sezimów z Sezimovo Ústí. Od 1494 roku posiadali oni Úštěk dziedzicznie i pomimo licznych sporów majątkowych dzierżyli je przez całe XVI stulecie.
Zamek i wieża pełniły funkcję szlacheckiej rezydencji aż do początku XVII wieku. Po upadku powstania antyhabsburskiego przejęli je jezuici, którzy około połowy XVII stulecia dokonali gruntownej przebudowy zamku. Po zlikwidowaniu zakonu w 1773 roku zamek przejęli mieszczanie i założyli na jego terenie browar. W okresie tym zaczęto także rozbiórki podupadłych murów miejskich.
Architektura
Úštěk założono na stosunkowo wysokim, podłużnym wzgórzu, otoczonym u podstawy korytami aż trzech strumieni. Wolna od nich była jedynie zachodnia część, tworząca szyję łączącą się z zachodnim przedpolem miasta i podmiejskimi osadami. Kształt terenu wpłynął na utworzenie obwarowań i zabudowy otaczającej wrzecionowaty w planie rynek, którego zwężające się końce zajęły bramy miejskie: wschodnia Lipska (Niemiecka) i zachodnia Litoměřicka (Czeska). Parcele domów mieszczańskich dostawione były aż do muru miejskiego, dlatego zapewne nie funkcjonowała uliczka podmurna. W najwyższym punkcie miasta i rynku, bliżej bramy wschodniej, stanął kościół farny św. Michała (później św. Piotra i Pawła), natomiast południową część miasta zajął zamek.
Miasto zabezpieczono obwodem kamiennego muru obronnego oraz od strony wschodniej i zachodniej poprzecznymi przekopami i ziemnymi wałami. Te ostanie nie były potrzebne od północy i południa, gdzie stoki były wystarczająco wysokie a mury przebiegały wzdłuż ich krawędzi. Dodatkowo od zachodu funkcjonować mógł parcham. Na wschodzie w narożach główny mur obronny poprowadzono łukami, na zachodzie wytworzył on ostrzejsze kąty. Grubość muru wynosiła około 1,5-1,6 metra, wysokość zaś dochodziła do około 8-9 metrów. Nie wiadomo jak był zwieńczony, pewny jest jedynie brak otworów strzeleckich w zachowanych częściach. Na całym obwodzie nie usytuowano ani jednej baszty, być może jedynie w zachodnich narożnikach znajdowały się pojedyncze wieże. Wieżową formę miały obydwie bramy. Z nich Litoměřicka nie wystawała przed sąsiednie kurtyny, ale wyposażona była w przedbramie, zapewne połączone z zewnętrznym murem parchamu. Brama Lipska także schowana była wewnątrz obwodu. Mieściła trzy piętra, a od czoła miała półkoliście zwieńczoną wnękę na bronę zamykającą ostrołuczny portal. Dla wygody straży w bocznej ścianie bramy zamontowano wykusz latrynowy.
Zamek posiadał dwudzielny układ o kształcie zbliżonym nieco do prostokąta i był połączony z miejskimi murami obronnymi, które stanowiły przedłużenie jego południowej kurtyny muru. Strona zachodnia, północna i wschodnia zamku skierowana była na miasto i broniona na tym kierunku oprócz muru obronnego także szerokim przekopem. W północno – wschodnim narożniku założenia dodatkowy mur wydzielał rdzeń zamku, którego głównym i prawdopodobnie jedynym obiektem był prostokątny w planie, trójprzestrzenny budynek z wieżowym ryzalitem po stronie północnej. W trakcie późniejszej rozbudowy z 1428 roku został przedłużony o jedno pomieszczenie w kierunku wschodnim. W tym czasie powstała także wieża zwana Pikardzką, mająca za zadanie wzmocnienie obrony zamku i miasta, a zwłaszcza sąsiedniej furty. Zbudowana została na terenie podzamcza w ciągu południowej kurtyny muru, ponad dość stromą skarpą. Zbudowano ją na planie czworoboku o murach grubych na 2 metry i czterech kondygnacjach. Wieża pełniła także funkcję mieszkalną, gdyż wyposażono ją w stosunkowo duże okna z bocznymi siedziskami we wnękach oraz wykusze latrynowe.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego w bardzo dobrym stanie zachowała się wieża zwana Pikartską. Obecnie znajduje się w niej Muzeum Diabłów, które wykorzystuje ekspozycje także w sąsiednich średniowiecznych piwnicach. Z dawnego zamku częściowo przetrwał również (bez ryzalitu północnego) główny budynek mieszkalny. Do niedawna zrujnowany i zaniedbany, ostatnio zaczął być poddawany stopniowej rewitalizacji.Miejskie mury obronne zachowały się na większości południowej części miasta oraz na dość długich odcinkach po stronie północnej i zachodniej, nigdzie jednak nie do pełnej wysokości. W zachodniej części ulicy Mírové Náměstí przetrwał fragment północnej ściany bramy Litoměřickiej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.