Historia
Budowę gotyckiego kościoła parafialnego Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Uničovie rozpoczęto pod koniec XIII wieku lub na początku XIV stulecia, choć Uničov zapewne posiadał pierwszy kościół farny już od czasu lokacji w 1213 roku. Jako pierwszą wzniesiono część wschodnią budowli, czyli prezbiterium i zakrystię, być może zaczęto wówczas także prace nad dwoma wieżami zachodnimi. W pierwszej ćwierci XIV wieku powstały pierwsze piętra wież: najpierw południowej, potem przęsła międzywieżowego z portalem wejściowym fasady zachodniej, a następnie wieży północnej. Prawdopodobnie w okresie tym nastąpiły jakieś zmiany pierwotnych planów, gdyż piętro wieży północnej osiągnęło większą wysokość niż piętro wieży południowej. Następnie do około 1365 roku zbudowany został korpus nawowy, nad którym prace zakończono wznosząc południową wieżyczkę schodową. Ukończenie budowy nastąpiło w XV wieku, wraz z nadbudowaniem wieży południowej częścią ośmioboczną.
Kościół po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1381 roku, jako funkcjonująca już budowla parafialna. Patronat nad nim pełnił władca, który mógł go udzielać innym osobom lub instytucjom, przykładowo klasztorom. W latach 1470 – 1494 proboszczami w Uničovie byli: Osvald, Christianus, Johann Lankas i Johann Schönberg. Już jednak w 1498 roku miejscowi parafianie przydzieleni zostali kościołowi w Medlovie, w związku z interdyktem nałożonym na miasto. Sytuacja ta trwała do 1510 roku, gdy zawarto umowę między radą miejską a Jiřím z Vlašimia, właścicielem Medlova i opatką klasztoru w Starym Brnie, patronką kościoła w Medlovie.
W 1531 roku kościół uszkodzony został na skutek pożaru Uničova. Szkody były tak duże, że Ferdynand I zwolnił mieszczan na 15 lat z wszelkich opłat, aby byli w stanie przeprowadzić odbudowę. W trakcie wymuszonych prac remontowych północną wieżę kościoła zwieńczono renesansową attyką, a południową podwyższono. Kolejny pożar kościoła miał miejsce w 1595 roku, jednak największe zniszczenia miały miejsce w 1643 roku, w trakcie szwedzkiej okupacji miasta. Spaleniu uległa wówczas cała więźba dachowa i wieże. Tym razem w trakcie przeprowadzonego w latach 1651 – 1656 remontu rozebrano osłabione gotyckie sklepienia, wstawiono nowe filary międzynawowe i pokryto wnętrze tynkami. Nieco później, w 1668 roku, odnowiono wieżę południową.
W 1713 roku dostawiona została do kościoła barokowa kaplica św. Józefa. Kolejne barokowe zmiany wprowadzono po pożarze z 1779 roku, gdy odtwarzać trzeba było ponownie większość wyposażenia świątyni. Przeprowadzona w latach 1780 – 1782 renowacja doprowadziła do założenia nowych sklepień i zdobionych pilastrów. Barokowa szata kościoła przetrwała do przebudowy z 1889 roku. Przywrócono wówczas oryginalne gotyckie okna, a późnobarokowe wyposażenie prezbiterium zastąpiono neogotyckim. Podczas ostatniej renowacji z 1993 roku zrekonstruowane zostało wielkie okno w fasadzie zachodniej.
Architektura
Kościół powstał jako budowla trójnawowa o formie halowej z dwoma czworobocznymi wieżami przy fasadzie zachodniej (dwie górne kondygnacje wieży południowej utworzono ośmioboczne) oraz z wydłużonym prezbiterium o szerokości nawy głównej, zakończonym na wschodzie trójbocznie (pięć boków ośmioboku). Do ściany północnej prezbiterium przystawiona została trójprzęsłowa zakrystia. Całość, poza masywem zachodnim i zakrystią, opięto uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto ostrołukowe okna. Dodatkowo w zachodniej części południowej ściany korpusu nawowego usytuowano wieloboczną wieżyczkę schodową. W wieży północnej komunikację pionową zapewniała natomiast cylindryczna klatka schodowa osadzona w grubości muru.
Mury kościoła posadowiono na niskimi cokole i opięto podokiennym gzymsem. Gzymsami kordonowymi przedzielono elewacje obu wież, które doświetlono szczelinowymi oknami, w przyziemiu zwieńczonymi trójliśćmi. Większe, dwudzielne, ostrołuczne okna umieszczono dopiero na najwyższej kondygnacji ośmiobocznej części wieży południowej. Okna korpusu utworzono wysokie, ostrołucznie zamknięte, szeroko rozglifione, pierwotnie wypełnione dwudzielnymi maswerkami. Okna w prezbiterium były podobne, ale o bogato profilowanych ościeżach. Wyróżniono również duże zachodnie okno na osi kościoła, wypełnione czwórdzielnym maswerkiem z laskowaniem zakończonym trójliśćmi oraz z motywami czwórliści i rybich pęcherzy w górnej partii.
Do wnętrza korpusu nawowego prowadziły trzy portale: północny umieszczony w środkowym przęśle, znajdujący się po przeciwnej stronie portal południowy i najważniejszy zachodni, umieszczony na osi fasady. Ten ostatni otrzymał formę ostrołukową, uskokową, mocno profilowaną na całej wysokości bez użycia kapiteli, od archiwolty po stosunkowo niski, wieloboczny cokół. Wiódł on do sklepionej kruchty pomiędzy wieżami, a dalej do nawy głównej.
Korpus nawowy podzielony został na cztery prostokątne przęsła nawy głównej (z piątym przęsłem pomiędzy wieżami) oraz odpowiadające im kwadratowe w planie przęsła naw bocznych. Pierwotnie były one przykryte sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, podobnie jak prezbiterium i zakrystia. Prezbiterium podzielone zostało na dwa przęsła prostokątne oraz wieloboczne, wschodnie zamknięcie, oryginalnie przykryte sklepieniem sześciodzielnym. Zakrystia podzielona została na trzy przęsła, w planie zbliżone do kwadratów. Jej żebra opuszczono na drobne, piramidalne konsole i przecięto bez zworników.
Stan obecny
Kościół od strony zewnętrznej w dużym stopniu zachował pierwotną, gotycką formę, przebudowie uległy jedynie elewacje powiększonej o górne piętro i aneks schodowy zakrystii, od południa dostawiono kaplicę św. Józefa, na wieże nałożono nowożytne hełmy, a portale północny i południowy zastąpiono późniejszymi. Przekształceniu uległy także niektóre okna (np. w wieży północnej), a duża część maswerków okiennych przepadła (oryginalne zachowały się jedynie w dwóch oknach, zamurowanych z powodu podwyższenia zakrystii). Pierwotne wnętrze kościoła zostało zniszczone pożarami, później zaś zbarokizowane. Przetrwało gotyckie sklepienie krzyżowe z żebrami o przekroju gruszki pod chórem organowym oraz trzy sklepione przęsła zakrystii. We wnętrzu kościoła obejrzeć również można gotyckie freski z końca XIV wieku, odkryte w trakcie prac renowacyjnych w 2007 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Richtrová A., Farní kostel Nanebevzetí Panny Marie v Uničově, Brno 2002.