Historia
Kościół św. Urszuli w Újezdec (Újezdec u Bělčic) zbudowany został około 1240-1250 roku. Był on jedną z najstarszych świątyń w rejonie, należącą do parafii poświadczonej po raz pierwszy w 1360 roku. Wówczas zarządzał nią niejaki Jan, zamordowany z nieznanej przyczyny w 1362 roku. Po nim parafią zarządzać miał Přibyslav, usunięty w tym samym roku ze stanowiska przez korektora nadzorującego prowadzenie się kleru, z powodu oskarżeń o symonię. Na jego miejsce patroni kościoła: Kolman, Buzek, Hugo i Přibyslav z Křikavy, powołali nowego księdza, Ondřeja z Plánicy, który został potwierdzony przez odpowiednie władze w 1363 roku.
Miejscowa parafia nie była ani zbyt rozległa (składała się ze wsi Březí, Borek i Újezdec), ani bogata, gdyż do 1405 roku wypłacono z niej tylko 6 groszy dziesięcin. Pomimo tego w okresie gotyku, w drugiej połowie XIV wieku, zostały przy kościele przeprowadzone pomniejsze prace modernizacyjne, mające wprowadzić w architekturę kościoła przejawy nowej stylistyki (większe, ostrołuczne okna i gotycki portal).
Ostatnia wzmianka o katolickim księdzu w Újezdcu przed wojnami husyckimi pojawiła się w roku 1419, kiedy to za zgodą Jana Mládka z Miličína został mianowany niejaki Piotr. Po wojnach husyckich bezpośrednia administracja i prowadzenie liturgii w kościele przestało istnieć i było zapewniane przez kapłana z jednej z sąsiednich parafii.
W okresie nowożytnym kościół szczęśliwie nie był poddawany większym modyfikacjom. Jedynie w XVII wieku otrzymał barokowy hełm, a w 1768 roku dostawiono do niego od północy kruchtę. W drugiej połowie XIX wieku zbudowano nową więźbę dachową. W 1900 roku kościół otrzymał nowy dach dachówkowy zamiast pierwotnego gontu, a podczas renowacji wieży usunięto jej barokowy hełm. Kolejne renowacje miały miejsce w latach 1933–1934, 1972 i ostatnia w 2003 roku.
Architektura
Kościół usytuowano na wzniesieniu w południowej części wsi. Późnoromańska budowla składała się prostokątnej w planie nawy, nieco węższego, czworobocznego prezbiterium oraz kwadratowej wieży wyrastającej z narożnika po stronie północno – zachodniej. Zewnętrzne elewacje kościoła pozostawiono gładkie, bez zdobień czy przypór. Otwory okienne pierwotnie były niewielkie, obustronnie rozglifione, za wyjątkiem przeźroczy na dwóch najwyższych kondygnacjach wieży, składających się z dwóch półkoliście zamkniętych otworów rozdzielonych filarkami.
W zachodniej części nawy funkcjonowała połączona z wieżą empora, przykryta sklepieniem kolebkowym i oparta na masywnym, centralnym, czworobocznym filarze. Prawdopodobnie była ona połączona drewnianym mostem lub kładką z leżącym nieopodal dworem rycerskim czy też niewielkim zamkiem, lub ewentualnie do portalu w zachodniej fasadzie prowadziły jedynie drewniane, zewnętrzne schody. Piętro empory przedzielone było filarem tworzącym narożnik wieży, nad którym drugie piętro wieży skomunikowano z poddaszem kościoła. Nawę od prezbiterium oddzielono szeroką na 1,4 metra arkadą tęczy, utworzoną z dużych, ciosanych kamieni. Prezbiterium zwieńczono sklepieniem krzyżowym, w nawie zaś założono drewniany strop.
W drugiej połowie XIV wieku okna kościoła zostały powiększone, wypełnione maswerkami i zamknięte od góry ostrołukami. Pierwotne biforia pozostawiono na dwóch górnych kondygnacjach wieży. Do wnętrza prowadził piękny, ostrołukowy portal po stronie północnej, profilowany w archiwolcie osadzonym w uskoku wałkiem i zewnętrzną wklęską, a po bokach tą samą wklęską i kolumienkami z prostymi, pozbawionymi zdobień kapitelami, osadzonymi na okrągłych bazach oraz wysokim cokole.
Stan obecny
Kościół w Újezdcu nigdy nie został poddany gruntownej przebudowie, zachował więc swój średniowieczny charakter, co czyni go jednym z najcenniejszych budynków sakralnych w rejonie Blatná. Z pierwotnych elementów nie zachowało się jedynie sklepienie ponad prezbiterium. Oryginalny otwór okienny zachował się w północnej ścianie prezbiterium i nawy oraz w szczycie wschodnim. Przetrwały także romańskie dwudzielne przeźrocza wieży, mała szczelina doświetlająca emporę, część gotyckich maswerków (bez środkowych lasek), czy portal północny, obecnie ukryty w barokowej kruchcie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kloučková J., Projev gotiky v sakrálním prostoru regionu Blatensko, Plzeň 2017.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Merhautová A., Třeštík D., Románské umění v Čechách a na Moravě, Praha 1984.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.