Historia
Pierwotny romański kościół św. Idziego w Uhlířskich Janovicach mógł zostać zbudowany w drugiej połowie XII wieku lub w pierwszej połowie XIII stulecia. W XIV wieku przykościelna osada znacząco się rozwinęła w związku z czym w drugiej ćwierci XIV wieku lub nieco później dokonano gotyckiej przebudowy i powiększenia świątyni. Dodatkowo w latach 90-tych XIV wieku jej wnętrza ozdobiono ściennymi polichromiami.
W okresie renesansu przeprowadzano jedynie mniejsze modyfikacje wyglądu budynku, natomiast poważniejsze przekształcenia nastąpiły w stylistyce barokowej w 1690 roku (okna, wystrój wnętrza). Jeszcze w 1773 roku powstała nowa empora, lecz w latach 1767 – 1795 w Uhlířskich Janovicach wzniesiono nowy kościół, a średniowieczna budowla straciła na znaczeniu. W ramach reform cesarza Józefa kościół został zdesakralizowany i przeznaczony do rozbiórki. Na szczęście miejscowa gmina sprzeciwiła się temu i zaczęła utrzymywać budowlę z własnych środków.
Przed połową XIX wieku stan kościoła był bardzo zły, zniszczeniu uległa między innymi zachodnia kruchta, czy też wieża. W 1869 roku kościół został naprawiony, lecz niestety już w 1904 roku spłonął (choć prezbiterium ocalało). Rekonstrukcja miała miejsce w latach 1908 – 1909 według projektu Ludvíka Láblera. W ostatniej fazie restauracji w 1914 roku odsłonięto XIV-wieczne freski, ponownie restaurowane w latach 1953 – 1954, a następnie po 2011 roku.
Architektura
Romański kościół św. Idziego był niedużą budowlą o prostokątnej w planie nawie i nieznanym wschodnim zakończeniu. Po gotyckiej przebudowie z drugiej ćwierci XIV wieku pozostały po nim jedynie ściana zachodnia i północna. Do powiększonej nawy dostawiono wówczas od wschodu wielobocznie zamknięte prezbiterium, wzmocnione dwustopniowymi przyporami. Po stronie północnej wybudowana została zakrystia.
Portale wejściowe umieszczone zostały w południowej i zachodniej ścianie nawy, przy czym pierwotny romański, najpewniej wiódł od południa. W XII wieku nawę oświetlały małe, rozglifione, półkoliście zamknięte okna, z ościeżami zbudowanymi z czerwonego piaskowca przekładanego żółtym wapieniem. W XIV wieku wprowadzono dużo większe okna gotyckie, ostrołucznie zamknięte, szeroko rozglifione na zewnątrz, wypełnione maswerkami z motywami trój i czwórliści.
Wnętrze świątyni od końca XIV wieku zdobiły malowidła ścienne ułożone w trzy poziome pasy ze scenami w prostokątnych polach (między innymi wjazd Chrystusa do Jerozolimy, Chrystus przed Piłatem, biczowanie Chrystusa, zejście Lewiatana do piekła). Prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym nad pojedynczym przęsłem prostokątnym oraz sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Żebra osadzono na piramidalnych konsolach, spięto je też profilowanymi zwornikami o kształcie gwiazdy i rozety. Zakrystię zwieńczono kolebką, nawa natomiast pierwotnie posiadała drewniany strop.
Stan obecny
Kościół zachował do czasów współczesnych romańskie mury nawy oraz gotyckie prezbiterium. Pierwotne romańskie okno przetrwało tylko w północnej ścianie nawy, natomiast okna gotyckie, w większości z odnowionymi maswerkami, widoczne są od południa i wschodu. Zachowały się także portale wejściowe, lecz ich dzisiejsze ościeża w dużym stopniu są wynikiem prac z początku XX wieku. Wewnątrz obejrzeć można gotyckie polichromie, arkadę tęczy, sklepienie i sedilia w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.
Strona internetowa pamatkovykatalog.cz, Uhlířské Janovice, kostel sv. Jiljí.