Historia
Romański kościół Wniebowzięcia Panny Marii w Tismicach powstał w drugiej połowie XII wieku. Niestety nie zachowały się żadne źródła pisane, które wyjaśniałyby dlaczego w niezbyt znaczącej osadzie wzniesiono budowlę o tak rozwiniętej formie. Nie jest znane imię jego fundatora, przypuszczać jedynie można, iż mógł nim być król czeski Władysław II Przemyślida lub być może czeski książę i praski biskup Henryk Brzetysław, gdyż w okresie powstania kościoła Tismice należały do dób królewskich. Fakt, że pobliski Český Brod był we wczesnym średniowieczu ośrodkiem dóbr biskupich, może również wskazywać na pewne powiązania z biskupstwem praskim.
W XIV wieku, kiedy w Tismicach mieszkali drobni panowie feudalni Vrbíkowie z Tismic, kościół stał się świątynią parafialną. Pod koniec XV z ich fundacji dokonano niedużej przebudowy (portal południowy). Większe przekształcenia nastąpiły w okresie nowożytnym na początku XVIII wieku, gdy w wieżę południową wstawiono klatkę schodową, wstawiono nowy portal zachodni, a także sklepiono nawę główną. Dodatkowo w latach 1767–1775 dostawiono na północy zakrystię, wieże pokryto barokowymi hełmami i powiększono okna w nawach.
Architektura
Kościół zbudowano z dokładnie opracowanych kwadr piaskowca, jako budowlę trójnawową o formie bazyliki, bez wydzielone zewnętrznie z bryły prezbiterium. Po stronie zachodniej prostą fasadę zwieńczyły dwie czworoboczne wieże, część wschodnią zamknęły natomiast trzy apsydy, przy czym zdecydowanie większą formę otrzymała apsyda na przedłużeniu nawy głównej. Cała świątynia osiągnęła 16,7 metra długości i 10 metrów szerokości.
Pierwotne wejście do kościoła umieszczono na osi fasady zachodniej, a w drugiej połowie XV wieku dodano gotycki portal po stronie południowej, ozdobiony umieszczonym powyżej herbem miejscowego rodu Vrbíków z Tismic. Wschodnie apsydy zaopatrzono w nieduże rozglifione okna. Ich elewacje porozdzielały lizeny, przechodzące u góry we fryz arkadowy. Dla odmiany nawy i wieże otrzymały gładkie, lecz nie pozbawione surowego uroku elewacje, początkowo rozdzielone oknami o zapewne podobnej formie do tych w apsydach.
Wewnątrz świątyni nawa główna została oddzielona od naw bocznych romańskimi arkadami, które spoczęły na naprzemiennie ułożonych kwadratowych i okrągłych kolumnach, schemacie znanym głównie w Nadrenii, w Czechach wyjątkowym. Nad korpusem pierwotnie zastosowano płaskie, drewniane stropy, apsydy zwieńczono natomiast konchami. W zachodniej części znajdowała się empora, przy czym wnętrza wież połączono arkadami nie tylko z przestrzenią międzywieżową, ale otwarto je również do naw bocznych.
Kościół prawdopodobnie otoczony był kamiennym murem oraz z trzech stron przekopem, oprócz części północnej zabezpieczonej stokiem wzniesienia, który opadał ku lekkiemu zakolu rzeki Bušinec. Brama wejściowa w obręb obwodu obronnego wiodła od strony zachodniej.
Stan obecny
Kościół w Tismicach należy do najznamienitszych przykładów budownictwa romańskiego na terenie Czech, choć uzupełniony został elementami gotyckimi (portal południowy) i nieco zniekształcony w okresie nowożytnym (hełmy wież, portal zachodni, dostawiona zakrystia, powiększone okna w nawach). Podwyższona musiała zostać wieża południowa, na XVIII-wiecznych rycinach jeszcze wyraźnie niższa od północnej. We wnętrzu kościoła zachowały się pozostałości romańskich malowideł ściennych z około 1200 roku – czarny krzyż oprawiony w czerwień na zachodniej ścianie oraz postaci dwóch biskupów na łuku tęczowym. Ze średniowiecznego wyposażenia zachowała się jedynie gotycka rzeźba Madonny z Tismic, przywieziona do kościoła w 1419 roku oraz dzwon w północnej wieży z 1442 roku, jeden z najstarszych zachowanych w regionie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Frolík J., Hendrychová S., Tomanová P., Three Early Mediaeval Churches in the Kolín District (Central Bohemia) [w:] Architecture in the Early Period of Central European States, red. T.Janiak, D.Stryniak, Gniezno 2018.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.