Historia
Najstarsza wzmianka o wsi Tečovice odnotowana została w przekazach pisemnych w 1141 roku. Umieszczono ją wówczas w wydanym przez biskupa Jindřicha Zdíka dokumencie fundacyjnym kapituły ołomunieckiej, jako część archidiakonatu přerovskiego. Wczesnogotycki kościół św. Jakuba Starszego wzniesiony został w Tečovicach około 1260 roku, prawdopodobnie na miejscu starszej romańskiej budowli sakralnej z początku XIII stulecia, która z nieznanych przyczyn przestała być wystarczająca dla ówczesnej społeczności lub być może została zniszczona na skutek nie odnotowanych w przekazach historycznych wydarzeń.
W 1307 roku miejscowe dobra ziemskie dzierżył niejaki Bohuněk (Buň) z Tečovic, którego dwór, czy też niewielki zamek, sąsiadował z kościołem. Miał on za żonę Ryškę z Buňova z którą doczekał się trzech synów. W 1350 roku sprzedali oni Tečovice Čeňkowi z Bechyně, posiadaczowi sąsiednich Malenovic. Feudalna siedziba zanikła pod koniec XIV wieku, prawdopodobnie na skutek pożaru, jednak nieco wcześniej, w połowie XIV wieku, jej właściciele mogli wspomóc gotycką przebudowę kościoła. Najpewniej prace przy kościele związane były z pożarem, jaki z nieznanego powodu spustoszył jego wnętrze. Mogły też być podyktowane zmianą właścicieli wsi, a tym samym przejściem prawa patronatu na nowy ród. W trakcie przebudowy wnętrze kościoła pokryto zespołem malowideł ściennych, tworzonych co najmniej w dwóch fazach, w latach 50-tych i 70-tych XIV wieku.
Nowożytne przekształcenia szczęśliwie omijały bryłę świątyni, jedynie w okresie baroku wzniesiono drewnianą wieżyczkę na sygnaturkę. Być może jej budowa miała miejsce w trakcie napraw z 1644 i 1674 roku, które uwieczniono datami we wnętrzu kościoła, tym bardziej, że w 1644 roku zainstalowano także nowy dzwon. Kolejne prace remontowo – budowlane miały miejsce w 1854 roku, kiedy to wymieniono więźbę dachową i powiększono niektóre okna. W latach 1902-1906 odkryto pozostałości średniowiecznych malowideł ściennych, natomiast w latach 1933-1935 przeprowadzono tynkowanie zewnętrznych elewacji i wymianę pokrycia gontowego kościoła. W 1971 roku przy udziale malarzy akademickich odrestaurowano polichromie.
Architektura
Orientowany względem stron świata kościół wzniesiono na niewielkim wzgórzu, w północnej części wsi, po zachodniej stronie drogi z sąsiednich Malenovic, biegnącej przez pofałdowany krajobraz ku Kotlinie Górnomorawskiej na północy. Na wschód od kościoła i traktu płynął strumień Hostišovski, ku któremu teren dość stromo opadał. W bliskim sąsiedztwie kościoła w XIV wieku znajdował się zamek o czworobocznym rzucie wielkości 25 x 30 metrów, otoczony fosą o głębokości około 3 metrów. Jego głównym elementem była drewniana wieża mieszkalna o wymiarach 12 x 12 metrów, wzniesiona na murowanej podstawie. Sam kościół zapewne już od chwili powstania otoczony był cmentarzem, który musiał być odgrodzony od zabudowy mieszkalno – gospodarczej wsi.
Kościół utworzony został z prostokątnej w planie nawy o wymiarach 13 x 8,5 metra, mającej mury obwodowe grubości około 1,2 metra. Po wschodniej stronie usytuowano czworoboczne prezbiterium wielkości 7,5 x 5,5 metra oraz sąsiadującą z nim od północy prostokątną zakrystię. Wejście do kościoła wiodło od zachodu, od XIV wieku poprzez duży portal uskokowy, osadzony w płytkim ryzalicie. Został on bogato oprofilowany na całej wysokości, bez przerwania gzymsem lub kapitelami, zamknięty ostrołukową archiwoltą i ujęty prostokątnym obramieniem. Nad nim umieszczono niewielki okulus z motywem czwórliścia. W ścianach wzdłużnych nawę oświetlało sześć okien, z czego trzy od północy i trzy od południa. Pierwotne wczesnogotyckie okna były niewielkich rozmiarów, obustronnie rozglifione, ze szczelinowymi prześwitami i ostrołucznymi zamknięciami wnęk. Prezbiterium oświetliły cztery większe, ostrołukowe okna, przypuszczalnie wstawione w XIV wieku na miejscu starszych. Wypełniono je dwudzielnymi maswerkami, które operowały motywami trójliści o płatkach półkolistych i zbliżonych kształtem do kropel.
We wnętrzu pomimo braku przypór, ponad prezbiterium i zakrystią założono sklepienia krzyżowo – żebrowe, podczas gdy nawę przykryto płaskim, drewnianym stropem. Klinowe w przekroju żebra zostały spięte okrągłymi zwornikami z motywem baranka z chorągwią i trójczęściowej ostrogi, z których ta ostatnia być może miała związek z herbem rodzinnym ówczesnych właścicieli ziemskich. Na ścianach żebra osadzono za pomocą mocno ściętych konsol, nieco powyżej parapetów okiennych. Obie główne części kościoła oddzielono łukiem tęczowym o wysokości 6 metrów, ze sfazowaną, ostrołuczną archiwoltą opartą na impostach. W południowej ścianie nawy osadzono dwudzielne sedilia, nad każdą częścią zamknięte trójliściem wpisanym w ostrołuk.
W trzeciej ćwierci XIV wieku, wnętrze prezbiterium, arkadę tęczy oraz wschodnią ścianę nawy ozdobiono malowidłami figuralnymi o tematyce maryjnej i chrystologicznej, wykonanymi przez co najmniej cztery osoby o różnym podejściu artystycznym i różnych zdolnościach. Na ścianach, zgodnie z gotycką tradycją malarską, podzielono je na pasy z poszczególnymi scenami, przy czym sceny zawsze oddzielano od siebie. Na podłuczu arkady tęczy ukazano medaliony z półpostaciami proroków i przodków Chrystusa. Na sklepieniu prezbiterium dla scen figuralnych wykorzystano pola między żebrami, natomiast same żebra pokryto czerwienią i żółcią, występującą naprzemiennie w ozdobnych wzorach (na jednym z żeber wyjątkowo ukazano antropomorficzne oblicze).
Stan obecny
Kościół w Tečovicach to jedna z najlepiej zachowanych niedużych, wiejskich, gotyckich świątyń na terenie Czech, nie zniekształcona żadnymi większymi przekształceniami nowożytnymi (od strony zewnętrznej jest to jedynie barokowa wieżyczka na sygnaturkę na kalenicy nawy, w dwóch oknach prezbiterium brakuje także maswerków, a wschodnie okno zostało częściowo zamurowane). Spośród średniowiecznych detali architektonicznych uwagę zwraca XIV-wieczny portal zachodni, północne okna nawy, maswerkowe okna prezbiterium, sedilia we wnętrzu prezbiterium oraz sklepienie zakrystii i prezbiterium. Z pierwotnego wyposażenia z końca XIII wieku zachowała się masywna, kamienna chrzcielnica o średnicy 83 cm, wykonana z jasnego piaskowca. Cenne są również XIV-wieczne malowidła, najlepiej zachowane na arkadzie tęczy, wschodniej ściany nawy i sklepieniu prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 2, Praha 2015.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Vyslychová K., Středověké nástěnné malby v kostele sv. Jakuba Většího v Tečovicích, Olomouc 2024.