Historia
Początki podgrodowej osady Tachov sięgały XII wieku, lecz jako lokacyjne miasto zostało ono ufundowane przed 1285 rokiem (pierwsza pisemna wzmianka), zapewne jako efekt akcji kolonizacyjnej Przemysła Ottokara II na pograniczu zachodnio-czeskim. Król ten, a następnie jego syn Wacław II czynili starania, by miasto uzyskało suwerenny samorząd od miejscowego pana, Alberta z Žeberka, właściciela zamku Seeberg pełniącego funkcje dworskie pod rządami obu tych władców i prawdopodobnie biorącego także udział w kolonizacji. Po 1278 roku, w okresie zamieszania i anarchii związanej ze śmiercią władcy w bitwie pod Suchymi Krutami, Albert najpewniej zagarnął królewski majątek, lecz w 1297 roku zmuszony był przyznać, że nie ma praw do zamku i miasta Tachov, dzięki czemu pod koniec XIII stulecia, po wyjaśnieniu sytuacji prawnej, rozpoczęto wznoszenie murowanych obwarowań miejskich, połączonych ze starszym zamkiem.
Wkrótce po wstąpieniu na czeski tron Jan Luksemburczyk oddał Tachov w zastaw Jindřichowi z Lipy, który był miejscowym panem do 1323 roku. Niedługo potem miasto znalazło się w kolejnym zastawie, gdyż następny władca, Karol IV, musiał zamek i miasto wykupywać. Z kontekstu przekazów historycznych wynikało, że monarcha ten przywiązywał wielką wagę do Tachowa, najpierw zapewne z powodu rywalizacji z cesarzem Ludwikiem Bawarskim, a później w związku z budową systemu lennego Górnego Palatynatu. Karol IV zaliczył Tachov w Majestas Carolina do najcenniejszych dóbr koronnych, założył w mieście klasztor karmelitów oraz nowy miejski kościół parafialny Marii Panny. Przywileje królewskie i intensyfikacja dalekosiężnego handlu przyniosły wzrost dobrobytu gospodarczego tachovskich mieszczan.
Tachov z racji usytuowania na ważnym szlaku z Pilzna do Bawarii oraz w pobliżu granicy królestwa, był w średniowieczu wielokrotnie oblegany. W 1406 roku, w burzliwych latach przed wybuchem rewolucji husyckiej, miasto zostało zaatakowane i prawdopodobnie zdobyte przez armię królewską, z powodu zainteresowania nim zagranicznych wrogów Wacława IV. W 1421 roku z kolei, kiedy to miasto powierzone zostało przez króla Zygmunta Jindřichowi z Metelska, obwarowania powstrzymały wojska husyckie. Powtórnie jednak oblegli oni i tym razem zdobyli miasto w 1427 roku, ustanawiając w Tachovie ważną strategicznie bazę, używaną do niszczycielskich ataków po drugiej Czeskiego Lasu. W 1431 obrońcy, którymi tym razem byli husyci, powstrzymali atak wojsk katolickich krzyżowców podczas kolejnego najazdu krzyżowców, zakończonego klęską pod Domažlicami. Co ciekawe w okresie tym, pomimo tak dużego znaczenia miasta, jego obwarowania nie były modernizowane ani rozbudowywane, ograniczano się jedynie do koniecznych napraw.
Klęska rewolucji pod Lipanami sprawiła, że Tachov przeszedł ponownie w ręce Jindřicha z Metelska, a w 1449 roku zastaw objął Burian z Gutštejna, którego rodzina gospodarzyła miastem przez sześć kolejnych dekad. Niestety nie wiadomo, jakie konsekwencje dla miasta miał udział Buriana I w wojennych wyprawach do Górnego Palatynatu w latach pięćdziesiątych i wczesnych sześćdziesiątych, udział Buriana II w oporze przeciwko Jerzemu z Podiebradów lub starcia między synami Buriana i ich sąsiadami z Górnego Palatynatu na początku XVI wieku, które doprowadziły do upadku gospodarczego i majątkowego rodu oraz usunięcia go z Tachova. Zachowane źródła pisane wskazywały jednak na umiarkowany dobrobyt miasta niemal do końca XV wieku, zakłócany jedynie częstymi pożarami. W okresie tym prace budowlane przy murach ponownie ograniczały się głównie do renowacji, a jedynymi poważniejszymi modernizacjami było przeprucie ścian baszt otworami strzeleckimi przystosowanymi do ręcznej broni palnej i zaopatrzenie bram w przedbramia.
W 1536 roku Tachov, a zapewne wraz z nim jego obwarowania (ich drewniane elementy), został zniszczony wielkim pożarem, który powtórzył się także w 1559 roku. Nie oszczędzała miasta także wojna trzydziestoletnia. W 1621 roku Tachov został spalony przez wojska cesarskie, w 1641 i 1642 zajęły go bez oporu wojska szwedzkie, a w latach 1647 i 1648 został zdobyty na skutek oblężeń. Upadek znaczenia fortyfikacji nastąpił pod koniec XVIII wieku, wtedy też jako pierwszą rozebrano bramę Zamkową. Kolejne fragmenty murów, a zwłaszcza utrudniające komunikację pozostałe dwie bramy, zburzono w XIX stuleciu. Zasypano wówczas także fosę i splantowano poprzedzający ją ziemny wał.
Architektura
Miasto Tachov założone zostało na wywyższeniu terenu o stosunkowo stromym południowym (lewobrzeżnym) zboczu opadającym do rzeki Mže. Miejskie mury obronne Tachova wzniesiono z lokalnego łamanego kamienia, spajanego za pomocą wysokiej jakości zaprawy wapiennej. Utworzyły one obwód na planie zbliżonym do owalu, którego południowo – zachodnia część połączona została z obwarowaniami usytuowanego na pagórku w lekkim zakolu rzeki zamku, zabezpieczonego od strony miasta własnym murem i przekopem. Od południa i częściowo zachodu miasto zabezpieczało koryto Mže. Poza obwodem obronnym pozostał najstarszy, przedlokacyjny jeszcze kościół farny św. Wacława, natomiast XIV-wieczny kościół Wniebowzięcia NMP usytuowano już wewnątrz obwarowań, blisko ich północnego fragmentu, w najwyżej położonym miejscu miasta, dzięki czemu wieża kościelna pełniła funkcje strażniczo – ostrzegawcze. Po przeciwnej, południowej stronie miasta, blisko muru umieszczono po 1351 roku klasztor karmelicki. Centralną część Tachova zajmował obszerny rynek z którego narożników odchodziły cztery główne drogi miejskie, z czego trzy skierowane w stronę bram. Rynek prawdopodobnie początkowo ze względu na zamek nie posiadał zachodniej pierzei zabudowań, jednak szczupłość miejsca wewnątrz muru miejskiego szybko doprowadziła do wykorzystania tego terenu kosztem obronności zamku. Tachov posiadał wąską uliczkę podmurną (około 2-3 metry szerokości), pozwalającą na szybsze i sprawniejsze przerzucanie sił w razie zagrożenia miasta.
Długość obwodu obronnego wynosiła około 780 metrów, a objął on swym zasięgiem prawie 5,5 – 6 ha. Bardzo mała objętość pierścienia murów miejskich doprowadziła do powstania stosunkowo rozległych przedmieść, ale nie zostały one nigdy włączone w obwarowania. Mur posiadał grubość około 1,4-1,5 metra u podstawy, lecz zwężał się w górnych partiach do około 1,1 metra. Miał około 9-10 metrów wysokości. Nie był zwieńczony typowym przedpiersiem z krenelażem, ale kończył się pochyłym w stronę miasta pod kątem 45 stopni daszkiem, z dolną częścią ujętą gzymsem kapnikowym z nieobrobionych kamieni. Mur został wzmocniony na całym obwodzie 26 czworobocznymi, otwartymi od wewnątrz basztami, rozmieszczonymi w regularnych odstępach, średnio co 20–21 metrów (największy rozstaw wynosił 35 metrów po stronie południowej, gdzie miasto chroniła dodatkowo rzeka oraz 31 metrów po stronie północno – wschodniej). Zapewne cała aktywna obrona opierała się właśnie na basztach, gdyż mur nie został zaopatrzony w chodnik dla obrońców ani przedpiersie z krenelażem. Miało to utrudnić ewentualnym napastnikom zdobycie na koronie murów przyczółka, czyniło obwarowania odporniejszymi na ogień, a także obniżało ewentualne koszty renowacji drewnianych elementów. Nie bez znaczenia była również mniejsza liczba obrońców, potrzebnych tylko do obsadzenia samych baszt.
Baszty mając wysokość 11 – 14 metrów przewyższały mury obronne o około 3-3,5 metra i były w pełni wysunięte przed ich lico. Długość ich bocznych ścian wynosiła 4 metry, a czołowych 6 metrów. Zwieńczone były krenelażem, który przekraczał koronę kurtyny murów o około 3 metry wysokości. Co ciekawe na każdej z trzech stron baszty była tylko jedna przerwa pomiędzy masywnymi merlonami. Pierwotnie baszty nie były zadaszone, a ich elewacji nie przepruto żadnymi oknami lub otworami strzeleckimi, całą obronę skupiając na górnej blankowanej platformie (dopiero u schyłku średniowiecza zaczęto przepruwać na piętrach nieregularnie rozmieszczone kluczowe otwory, przystosowane do ręcznej broni palnej). Wnętrza baszt były podzielone drewnianymi stropami na trzy kondygnacje z których najwyższe było przyziemie (około 7–8 metrów), być może podzielone dodatkową poziomą drewnianą przegrodą. Wysokość pierwszego piętra wynosiła około 2,5–3 metry, a najwyższe piętro miało tylko około 2 metrów wysokości. Poszczególne stropy belkowe były połączone drewnianymi schodami lub zwykłymi, prostymi drabinami. Dostęp do nich ułatwiała wspomniana uliczka przymurna, otaczająca cały obwód murów za wyjątkiem rejonu przy zamku.
Zewnętrzną strefę obrony stanowiła nawodniona fosa, w najszerszych miejscach dochodząca aż do 43-45 metrów i poprzedzona ziemnym wałem. W koronie tego ostatniego najpewniej umieszczono drewniane obwarowania w postaci częstokołu. Wiadomo także, iż przed bramą Cesarską przepływał kanał młyński. Miasto najprawdopodobniej nie było otoczone drugim, zewnętrznym murem parchamu. W obronności miasta duże znaczenie mogła natomiast odgrywać masywna wieża kościoła Wniebowzięcia Panny Marii, usytuowanego w bliskiej odległości od północnego fragmentu miejskich obwarowań.
Do miasta prowadziły trzy bramy: Górna na północy (Horní lub Horská), Dolna na południowym – wschodzie (Dolní, później Špitálská) i Zamkowa na południowym – zachodzie (później zwana także Říšską – Cesarską) w bezpośrednim sąsiedztwie zamku i przeprawy przez rzekę. Droga na Cheb prowadziła przez bramę Górną, pozostałe zaś dwie służyły dalekobieżnemu szlakowi z Pragi, Pilzna i Stříbra do Bärnau i Norymbergi. Wszystkie umieszczone były w czworobocznych budynkach bramnych z przejazdami w przyziemiu, w późniejszym okresie poprzedzonych przedbramiami. W przypadku bramy Górnej szyja przedbramia tworzyła długi aż na 50 metrów korytarz, połączony z budynkiem zewnętrznej bramy, który umieszczony był na linii zewnętrznej skarpy fosy i flankowany dwoma basztami bądź bastejami. Sam budynek bramy wewnętrznej pierwotnie otwarty był od strony miasta (podobnie jak baszty) i dostępny z poziomu terenu po schodach w grubości muru ze względu na brak chodnika straży w koronie muru obronnego. Zewnętrzny portal bramy najpewniej zamykany był broną. Przedbramie bramy Dolnej wysunięto przed kanał czy też odgałęzienie Mže, gdzie usytuowano dwie połączone ze sobą zewnętrzne bramy. Środkową z nich broniły dwie zaokrąglone baszty flankujących umieszczony pomiędzy nimi przejazd. Trzecia brama miała przedbramie podciągnięte aż do mostu na rzece Mže. Było ono także trójstopniowe.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego widoczna jest na różnym stopniu zachowania znaczna część obwarowań miejskich, przetrwała w około trzech czwartych jego dawnego obwodu i dwóch trzecich pierwotnej liczby baszt. Obejrzeć można odcinek ciągnący się na północ od zamku, kolejny fragment z dwoma basztami na północy w pobliżu kościoła Wniebowzięcia Panny Marii i długi odcinek na wschód od niezachowanej bramy Górnej. Przed zanikłą bramą Dolną przetrwała część przedbramia, fragmenty muru zachowały się również w południowej części obwodu. Niestety spora część przetrwałych fragmentów murów została mocno obniżona w stosunku do stanu pierwotnego, mocno przemurowana kolejnymi naprawami i renowacjami, a część wkomponowana w budynki i otynkowana. Pomimo tego średniowieczne obwarowania Tachova uchodzą za jedne z najlepiej zachowanych na terenie państwa czeskiego.
pokaż zachodnią część obwodu murów na mapie
pokaż wschodnią część obwodu murów na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ebel M., Nováček K., Razím V., Opevnění města Tachova, „Průzkumy památek XI”, 2/2004.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.