Historia
Zamek i sąsiadująca z nim osada Hradiště zostały założone w trzeciej ćwierci XIII wieku przez czeskiego króla Przemysła Ottokara II, na styku ważnych szlaków handlowych biegnących od wschodu z Jihlavy i od północy z Benešova, a dalej z Pragi na południe do Austrii i Bawarii. Siedziby te powstały na miejscu jeszcze starszej osady lub obronnego dworu rodu Vítkowców sprzed połowy XIII wieku. Celem ich powstania było zastąpienie zanikłego grodu w Chýnovie, a także osłabienie wpływów Vítkowców, których dobra otaczały nowe królewskie miasto z zamkiem. Hradiště pozostawało cierniem w oku Vítkowców, dlatego w okresie anarchii po śmierci króla w bitwie pod Suchymi Krutami wykorzystali oni sposobność i spalili Hradiště. Miasto po tych wydarzeniach zanikło, odbudowano jedynie zamek, o którym pierwsza wzmianka pisemna odnotowana została dopiero w 1370 roku, kiedy to należał do Oldřicha i Sezema, panów z Ústí.
W 1420 roku zamkowe wzgórze z pozostałościami dawnej osady zajęli husyci i założyli na nim nowe miasto, nazwane na cześć biblijnej góry Tábor, choć jeszcze w 1436 roku używana była nazwa „Hradiště Thábor”. Początkowo główną rolę odgrywali w nim kalikstyni, stanowiący umiarkowany odłam husytyzmu, ale od przełomu 1425 i 1426 roku wiodącą rolę w mieście zaczęło odgrywać polne wojsko, tworzące trzon sił późniejszych taborytów. Włączyli oni w obręb fortyfikacji miasta stary zamek, na którym utrzymywali stały garnizon. Pod koniec wojen husyckich, w latach 30-tych XV wieku, zamek został rozbudowany i wzmocniony za sprawą przystosowania do użycia broni palnej, jednak po zakończeniu wewnętrznych konfliktów jego znaczenie militarne zmalało.
Ciężkim ciosem dla zamku był pożar z 1532 roku, po którym nie został już nigdy doprowadzony do stanu pierwotnego, choć prawdopodobnie przebudowie i przystosowaniu do użycia cięższych dział uległa jego wieża południowo – zachodnia, mająca znaczenie dla obronności miasta. Na początku XVII wieku zabudowania zamku zaczęto wykorzystywać do celów gospodarczych, zwłaszcza na potrzeby założonego w 1612 roku browaru. Jego stopniowa rozbudowa przyniosła, zwłaszcza w XIX wieku, rozbiórkę wielu budynków zamkowych, której kulminacją była wyburzenie całej wschodniej części zamku w 1908 roku.
Architektura
Zamek Kotnov usytuowano na krańcu skalistego cypla, który rozciągał się po południowo – zachodniej stronie starszej osady Hradiště i późniejszego miasta Tábor. Dzięki takiej lokalizacji Kotnov był z trzech stron zabezpieczony stromymi skarpami, za wyjątkiem północnego – wschodu gdzie wąską szyją mogła być poprowadzona droga dojazdowa z pozostałej części wzniesienia. Po zachodniej stronie dostępu do zamku chroniło zbocze, opadające w dolinę potoku Tismenice, a na wschodzie wysoki skalisty brzeg nad rzeką Lužnice. Od strony południowej teren opadał nieco mniejszymi spadkami, ku styku obu cieków wodnych.
Zamek zbudowano na planie nieregularnego pięcioboku (około 50 x 75 metrów), którego obwód murów obronnych (o grubości około 2 metrów) wzmocniony został co najmniej czterema wieżami. W południowo – zachodnim narożniku znajdowała się wieża cylindryczna, kolejna okrągłą wieża znajdowała się po stronie południowo – wschodniej, a na północy i wschodzie obwód wzmacniały dwie wieże czworoboczne, przy czym północna zapewne zabezpieczała bramę wjazdową. Co ciekawe wszystkie wieże nie wystawały poza obwód murów, a zatem ich rola flankująca była mocno ograniczona. Dodatkowo przy wieży południowo – wschodniej znajdował się budynek mieszkalny, także zasłaniający pole ostrzału. Od północy opierał się on o czworoboczną wieżę wschodnią, prawdopodobnie pełniąca również funkcję mieszkalną. Jako jedyna w minimalnym stopniu (o grubość muru) występowała ona poza obwód obronny zamku, choć nie w stopniu który umożliwiałby flankowanie. Drugi, prostokątny budynek przylegał do północnej wieży i zachodniej kurtyny muru.
Wieża południowo – zachodnie uzyskała średnicę wynoszącą ponad 11 metrów i mury o grubości w przyziemiu dochodzącej do 3,5 metra (na poziomie piętra grubość ta spadała do 2,5 metra). Po przebudowie późnogotyckiej wieża miała pięć kondygnacji, z których dwie najniższe przykryte były sklepieniami krzyżowymi bez żeber i mogły pochodzić z wcześniejszego okresu. Wyższe kondygnacje zwieńczone zostały płaskimi stropami oraz wyposażone w zamknięte łukami odcinkowymi strzelnice na rzutach trapezów, wentylowane małymi otworami w celu pozbywania się dymu z prochu armatniego. Wejście do wieży prowadziło od północy (czyli od strony dziedzińca) z poziomu piętra, zapewne po drewnianej kładce z poziomu chodnika obronnego w koronie murów obronnych.
Cały zamek już od początku funkcjonowania opinał zewnętrzny, niższy mur parchamu, tworzący międzymurze o szerokości od 5 do 10 metrów. Od XV wieku zewnętrzny mur połączony był na północnym – wschodzie i północnym – zachodzie z miejskimi obwarowaniami, składającymi się także z dwóch pierścieni murów. Wjazd do zamku od strony miasta umieszczono w czworobocznej wieży bramnej, usytuowanej na linii zewnętrznych obwarowań, poprzedzonej poprzecznym, oblicowanym kamieniem przekopem, ponad którym zapewne przerzucono zwodzony most. Po północno – zachodniej stronie Kotnova znajdował się jeden z głównych wjazdów na teren miasta – zewnętrzna brama Bechyňská oraz wewnętrzny budynek wjazdowy – brama Hradská.
Przebudowa z lat 30-tych XV wieku miała na celu przystosowanie zamku do obrony ogniowej. Najbardziej eksponowana, południowo – zachodnia wieża została wówczas obniżona i zaopatrzona w górną część przystosowaną do użycia lżejszych dział i rusznic. Także niższe kondygnacje otrzymały nowe otwory strzeleckie, a zewnętrzny mur pod wieżą zburzono i zastąpiono nowymi, bardziej wysuniętymi, masywniejszymi, poligonalnymi obwarowaniami z otworami strzelniczymi dla broni prochowej. W okresie tym pobliska brama Bechyňská została zaopatrzona w zwodzony most.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego z zabudowań zamku zachowała się jedynie południowo – zachodnia cylindryczna wieża, niekiedy uważana za najstarszą wieżę działową na terenie Czech, choć prawdopodobnie jej górne kondygnacje pochodzą z końca XV wieku lub nawet z drugiej ćwierci XVI stulecia. W pobliżu zobaczyć również można okazały budynek miejskiej bramy Bechyňskiej. Pozostałe części zamku niestety zostały wchłonięte i zniszczone w trakcie rozbudowy browaru. Wieża zamku służy dziś jako platforma widokowa, natomiast w budynku bramnym funkcjonuje wystawa pt. „Życie i praca średniowiecznego społeczeństwa”.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Muk J., Táborský hrad Hradiště ve středověku, „Husitský Tábor”, 5/1982.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Varhaník J., Kotnovská věž v Táboře, „Průzkumy památek IV”, 2/1997.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.