Historia
Sušice w przekazach pisemnych po raz pierwszy odnotowane zostały w 1233 roku, jako własność Albrechta z bawarskiej rodziny Bogen. Gdy ród ten w 1242 roku wymarł, o pozostawione dobra wystąpili dwaj władcy: czeski król i bawarski książę. Przekaz z 1246 roku wspomniał, że Sušice należały wówczas do bawarskiego księcia Ottona, ale zostały zajęte przez Przemysła Ottokara II. W 1257 roku miał on zwrócić osadę Bawarczykom, jednak tylko na krótki czas. Dopiero w 1273 roku zawarto traktat pokojowy, w którym książę Henryk zrzekł się swych roszczeń do Sušic. Prawdopodbnie po tym wydarzeniu Przemysł Ottokar II rozpoczął starania o założenie miasta, choć ostatecznie lokację przeprowadzić mógł dopiero Wacław II około 1283-1290 roku. Jeśli miasto zostało wówczas ufortyfikowane, to co najwyżej lekkimi obwałowaniami drewniano – ziemnymi.
Budowę kamiennych murów miejskich przeprowadzono w pierwszej ćwierci XIV wieku. Według inskrypcji umieszczonej na bramie Klasztornej ufundować je miał w 1322 roku król Jan Luksemburski. Trzy lata później władca ten potwierdził mieszczanom Sušic prawa, przywileje i majątek (kopalnie, lasy, pola, zbiorniki wodne), za to że wielkim kosztem zamknęli obwód miejskich murów obronnych. Przypuszczalnie ich budowa mocno nadwyrężyła finanse miasta, lub też gospodarka Sušic nie znajdowała się w najlepszym stanie, przez co pomimo wsparcia panów feudalnych, w drugiej ćwierci XIV wieku nie udało się w mieście założyć klasztoru augustianów.
W czasie wojen husyckich, podobnie jak pobliskie Klatovy i Domažlice, Sušice stanęły po stronie Taborytów, jako wrogowie Jana Švihovskiego z Rýzmberka, siedzącego na nieodległym zamku Rabí. Miasto zapewne nie poniosło w pierwszej połowie XV wieku większych strat, a co więcej w 1436 roku uzyskało od króla Zygmunta Luksemburczyka potwierdzenie wszystkich uzyskanych wówczas zdobyczy. Podobną łaskę okazał mieszczanom w 1462 roku Jerzy z Podiebradów oraz w 1472 roku Władysław Jagiellończyk. Pomyślny rozwój Sušic przystopowały liczne w drugiej połowie XV wieku i w XVI stuleciu pożary. Mury miejskie jeśli były w ich trakcie uszkadzane, musiały być szybko naprawiane, z racji uczestnictwa mieszczan w działaniach zbrojnych (w 1477 roku wzięli oni udział w wyprawie na Racka z Kočova, w 1520 roku uczestniczyli w pacyfikowaniu Petra Sudy w Janovicach nad Úhlavou, w latach 1546-1547 brali udział w powstaniu antykrólewskim).
W XVIII stuleciu średniowieczne obwarowania całkowicie utraciły znaczenie militarne. Na przestrzeni lat wtopione zostały w zabudowę mieszkalną i gospodarczą, a częściowo uległy rozebraniu w celu pozyskania materiałów budowlanych lub zawaleniu ze względu na brak napraw. W 1836 roku zburzona została brama Praska, w 1842 roku Cesarska. Najpóźniej usunięto bramę Klasztorną, rozebraną w 1856 roku. Wraz z bramami splantowane zostały obwarowania ziemne miasta.
Architektura
Miasto założono na zachodnim brzegu rzeki Otavy, w miejscu jej połączenia ze strumieniem Roušarka, który opływał Sušice od południa. Teren ten był płaski, za wyjątkiem koryta rzecznego pozbawiony większych przeszkód naturalnych. Obwód fortyfikacji objął w planie z grubsza owalny czy też soczewkowaty kształt, wydłużony na linii północny – wschód, południowy – zachód, z poszerzoną częścią środkową. Miasto lokacyjne zajmowało obszar około 10 ha, z dużym placem rynkowym w części wschodniej i nietypowo usytuowanym gotyckim kościołem parafialnym św. Wacława, umieszczonym tuż przy linii obwarowań (południowa ściana jego korpusu nawowego przylegała do muru obronnego). Prawdopodbnie wynikało to ze znajdowania się w pobliżu obwarowań starszego kościoła, który po rozbudowie w drugiej połowie XIV wieku musiał zostać trójnawowym korpusem przysunięty do muru miejskiego.
Obwarowania Sušic składały się z obwodu głównego muru obronnego, fosy, ziemnego wału, pierścienia zewnętrznego muru obronnego z pierwszej połowy XV wieku, zewnętrznej fosy i prawdopodobnie jeszcze jednego wału. Główny mur miał około 1-1,1 metra grubości, nie był więc zbyt masywny. Wysokość sięgała jedynie 4-5 metrów do poziomu chodnika straży, który z powodu małej grubości muru zapewne był poszerzany drewnianym gankiem. Mur zwieńczony był blankowanym przedpiersiem grubości 0,7 metra, z merlonami długości około 2,5-2,8 metra rozstawionymi co około 0,7 metra, przy czym w co drugim lub trzecim merlonie umieszczono otwór strzelecki. W XV wieku mur został na niektórych odcinkach pogrubiony do około 2,1 metra i podwyższony. Stary krenelaż zamurowano, a na jego miejscu utworzono nowy ganek straży. Główny mur obronny prawdopodobnie nie był zasilany systemem baszt. Jeśli jakieś zostały zbudowane, to były nieliczne i nie tworzyły jednolitego układu, który zapewniałby wzajemne flankowanie.
Wjazd do średniowiecznego miasta zapewniały trzy bramy: Praska po stronie północno – wschodniej, Klasztorna (zwana też Mostową) na odcinku południowo – wschodnim, skierowana ku przeprawie przez rzekę, oraz Cesarska (Niemiecka) po stronie południowo – zachodniej. Komunikację uzupełniała mniejsza furta wschodnia, zapewniająca dodatkowe przejście nad brzeg Otavy. Wszystkie trzy główne bramy oraz furta wschodnia były stosunkowo niewielkimi wieżami z przejazdami w przyziemiu, czworobocznymi w planie, w większości wciągniętymi wewnątrz obwodu (nie wystawały znacznie w przedpole przed sąsiednie kurtyny). To usytuowanie mogło być spowodowane ich wcześniejszą budową, przed powstaniem kamiennych murów, gdy znajdowały się jeszcze w linii obwarowań drewniano – ziemnych. Mur mógł zostać dobudowany później na zewnętrznej skarpie wału, u jego podnóża, co wyjaśniałoby też jego niewielką grubość. Wieże bramne poprzedzone były prostymi przedbramiami, w XV wieku połączonymi z zewnętrznym murem. Co ciekawe czworoboczne przedbramie posiadała również furta wschodnia.
Zewnętrzny mur posiadał około 1-1,1 metra grubości na poziomie gruntu oraz około 0,9 metra w wyższych partiach. Szeroki na 0,3 metra uskok w górnej partii po wewnętrznej stronie zapewne wykorzystywany był do utworzenia ganku dla obrońców. Całkowita wysokość muru najpewniej nie przekraczała 4,5-5 metrów. Otwory strzeleckie posiadał jedynie w górnej partii, ze względu na przyleganie po wewnętrznej stronie do nasypu wału. W odróżnieniu od głównego muru obronnego, zewnętrzny mógł być wzmocniony czworobocznymi i być może również obłymi, otwartymi od strony wewnętrznej basztami. Czworoboczna baszta południowa miała zaoblone narożniki w przyziemiu, wyżej sfazowane. Posiadała co najmniej dwie rozdzielne stropem kondygnacje, wyposażone w rozglifione do wnętrza prostokątne otwory strzeleckie bez drewnianych podpórek (prawdopodobnie przeznaczone dla cięższych dział). Ten typ otworów strzeleckich wskazywałby na dobudowanie przynajmniej niektórych baszt u schyłku średniowiecza, około przełomu XV i XVI wieku.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się długie odcinki zarówno głównego, jak i zewnętrznego muru obronnego, ale są one już dziś w większości obniżone w stosunku do pierwotnej wysokości i co więcej w dużej części ukryte pośród nowożytnej i współczesnej zabudowy mieszkalnej. Fragment muru z zachowanym krenelażem i otworami strzeleckimi szczęśliwie przetrwał po stronie południowo – zachodniej. Krenelaż jest obecnie zamurowany, na skutek wtórnego podwyższenia kurtyny w XV wieku. Spośród bram nie zachowała się żadna, jedynie widoczna jest znacznie przebudowana furta wschodnia wraz z predbramiem. Przetrwała natomiast baszta zewnętrznego muru obronnego, usytuowana po stronie południowej, przy cmentarzu żydowskim. Ziemna część obwarowań zanikła prawie w całości, za wyjątkiem płytkiego zagłębienia fosy wewnętrznej po stronie północnej dawnego obwodu. Ciekawym elementem jest południowa ściana korpusu nawowego kościoła św. Wacława, będąca odcinkiem zintegrowanego z nim muru obronnego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.