Historia
Zamek Střela prawdopodobnie został wzniesiony przed połową XIII wieku. Jego nazwa wskazywałaby, iż ufundowany został przez przedstawicieli rodu Bavorów z nieodległych Strakonic, mających w tarczy herbowej strzałę. Pierwszą osobą która się z niego pisała był w 1242 roku Martin ze Střely, po którym w 1262 roku pojawił się Zdeněk ze Střely, posiadający już w herbie oślą głowę. Bezpośrednia wzmianka o zamku pojawiła się w przekazach pisanych dopiero w 1318 roku, gdy dzierżył go niejaki Bleh ze Střely, od 1324 roku sędzia ziemski.
W rękach potomków Bleha ze Střely zamek znajdował się aż do 1393 roku, kiedy to przeszedł na Mikuláša z Landštejna i Borotína. Jego synowie Heřman i Jan stanęli w czasie wojen husyckich po stronie taborytów, byli więc w pobliżu strakonickiej komandorii joannitów jedynymi zwolennikami rewolucji. Po nich Střela i Borotín był własnością Mikuláša, syna jednego z dwóch braci z Landštejna. Obok niego jako właściciele zamku Střela w przekazach odnotowywani byli także Jan i Vilém z Landštejna, obaj o nieznanym stopniu pokrewieństwa. Ród Mikuláša z Landštejna i Borotína niedługo później utracił zamek, gdyż około 1448 roku jego właścicielem był niejaki Jan Přebor z Radejšina, a w 1460 roku Jindřich z Kolovratu. Kolejny właściciel, Lev z Rožmitálu, w 1464 roku kupił pobliską wieś Novosedly i dokonał przebudowy swej siedziby. Od jego syna Zdeňka Lva przed końcem XV wieku zamek przeszedł w ręce Půty Švihovskiego z Rýzmberka.
Około 1514 roku Střela przejęta została przez Václava Kraselovskiego z Kraselova, który dokonał pierwszych wczesnonowożytnych przekształceń zamku. Wraz z jego śmiercią w 1544 roku majątek przeszedł na Václava z Leskovca, a pod koniec XVI wieku na Boubínskich z Újezda. Nie cieszyli się oni długo swą nową rezydencją, gdyż została ona skonfiskowana z powodu ich udziału w antyhabsburskim powstaniu z lat 1618-1620. Dodatkowo w 1619 oraz w 1645 roku zamek został spalony na skutek działań wojennych. Od 1654 roku Střela była majątkiem jezuitów, aż do kasacji zakonu w drugiej połowie XVIII stulecia. Na miejscu części zrujnowanego podzamcza wybudowali oni barokowy pałac, który służył jako mieszkanie dla urzędników lokalnych dóbr i jako letnia rezydencja. Przez większość wieku XIX pałac należał do potomków Erasma Obsta.
Architektura
Średniowieczny zamek usytuowany został na szczycie samotnego wzniesienia, po północnej stronie rzeki Otavy i zarazem po wschodniej stronie strumienia rozlanego do formy sporego stawu. Stoki wzgórza największą wysokość i stromość osiągały od strony rzeki, po stronie południowej, natomiast łagodniejsze były na północy. Zamek powstał jako budowla dwudzielna, składająca się z dwóch półokrągłych, czy też podkowiastych, nieregularnych w planie części o różnej wielkości: większego podzamcza południowego i mniejszego zamku górnego na północnym – wschodzie. Całość otoczono zdwojoną suchą fosą i masywnym ziemnym wałem.
Główna droga dojazdowa do zamku prowadziła od północnego – wschodu, gdzie ponad przekopem przerzucony był drewniany, zapewne w części zwodzony most. Umożliwiał on wjazd na południowe podzamcze, które oprócz zabudowy o gospodarczym charakterze, przystawionej do zaoblonego muru obronnego, wyposażone było w studnię. Być może wschodnia część podzamcza miała formę wysuniętego przedbramia, wewnątrz którego droga zakręcała z północnego – wschodu na zachód. Po stronie północno – zachodniej mógł funkcjonować drugi wjazd na teren podzamcza. Z racji bardziej stromego nachylenia terenu był on zapewne mniej dogodny.
Wyżej położony zamek górny zajmował północno – wschodnią część założenia. Składał się z zaokrąglonego obwodu murów obronnych oraz dwóch skrzydeł: zachodniego i północnego, przy czym te ostatnie zapewne pełniło rolę głównego, największego budynku. Skrzydło zachodnie wraz z trzecim budynkiem, widocznym na panoramie Jana Willenberka, mogły mieć formę czworobocznych budowli o wieżowym charakterze i wysokich szczytowych dachach. Bryłę zapewne uzupełniały liczne ryzality lub wykusze wsparte na wysokich filarach lub przyporach. Najwyraźniej u schyłku średniowiecza brakowało dominującej wysokością wieży. Jedyny dostęp do zamku górnego prowadził z podzamcza, prawdopodobnie poprzez wznoszącą się rampę. Rampa ta najwyraźniej kończyła się u góry wieżą lub budynkiem bramnym.
Stan obecny
Zamek w obecnej chwili składa się z barokowego pałacu na miejscu dawnego podzamcza oraz z oddzielonych XVIII-wieczną kaplicą ruin części zamku górnego. Zachował się tam fragment muru obwodowego z przeprutymi w trakcie późniejszych, renesansowych przekształceń oknami. Odcinek muru o być może średniowiecznym rodowodzie widoczny jest również w południowo – wschodniej części podzamcza. Ponadto w barokowej zabudowie podzamcza zachował się późnogotycki portal bramy wjazdowej na dziedziniec oraz sąsiednie niewielkie okno. Pałac i pozostałości zamku są łatwo dostępne z pobliskiej wsi, ale nie ma możliwości ich zwiedzania od środka. Wokół zamku prowadzi czerwony szlak turystyczny ze Strakonic do Katovic.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Kašička F., Nechvátal B., Hrad Střela u Strakonic a jeho osudy, „Acta historica Neosoliensia”, 15/2012.