Historia
Założenie zamku Starý Žeberk, pierwotnie zwanego Seeberg, nastąpiło w trzeciej ćwierci XIII wieku z inicjatywy Alberta z Žeberka („Albertus de Seberk”). Rycerz ten wywodził się z rodu burgrabiów saskiego zamku Leisnig, który osiadł w Czechach pod koniec panowania Przemysła Ottokara II, gdy władca w próbie przełamania oporu zbuntowanej szlachty, zastąpił elitę władzy na ważnych urzędach. Po raz pierwszy Albert pisał się z Žeberka w 1277 rok, w czasie nominacji na burgrabiego zamku Kadaň, po tym gdy otrzymał od króla Przemysła celem skolonizowania rozległy obszar górski między rzeką Bíliną a potokiem Černickým. Usytuowany na wysokim wzgórzu Seeberg służyć miał jako centrum nowego majątku rodowego.
W 1306 roku Albert aktywnie poparł w staraniach o tron czeski kandydaturę Rudolfa Habsburga przeciwko Henrykowi z Karyntii. Rudolf zmarł jednak na dyzenterię w następnym roku podczas oblężenia Horažďovic, a ponadto w tym samym czasie Albert utracił jedynego syna (o tym samym imieniu), spadkobiercę wszystkich majątków. Po jego śmierci Albert z Žeberka postanowił przekazać spadek córkom i ich mężom. Kiedy zmarł w 1321 roku w zaawansowanym wieku prawie siedemdziesięciu lat, majątki Bílina i Stary Žeberk odziedziczyli Magdalena i Ota z Bergova.
W drugiej ćwierci XIV wieku po zachodniej stronie zamku wzniesiono nowy, większy i posiadający lepsze warunki mieszkaniowe Nový Žeberk, przez co starsza warownia przestała pełnić rolę głównego ośrodka miejscowego majątku. Budowa nowej rezydencji mogła mieć także związek z bardzo trudnym dojazdem, a być może nawet i z zaopatrzeniem w wodę pitną Starego Žeberka. Od 1327 roku przeszedł on na własność synów Oty z Bergova, którzy złożyli wówczas z niego hołd lenny królowi, ale w 1385 roku w źródłach wspominana była już tylko góra Starý Žeberk, co oznaczałoby całkowite opuszczenie zamku.
Architektura
Zamek usytuowano na wierzchołku wysokiej góry, który nadał mu układ zbliżony do trójkąta i z trzech stron chronił stromo opadającymi kamienistymi zboczami. Czwarta, północna strona schodziła łagodniejszym stokiem w siodło między Jezerką a Górą Jánską. Tamtędy też poprowadzono drogę dojazdową do zamku. Na zachodzie stoki opadały ku dolinie niewielkiego strumienia, natomiast na południu i na wschodzie obniżały się ku nizinnym terenom przeciętym szlakiem między Mostem a Chomutovem.
Droga do zamku wiodła powoli ku miejscu gdzie zbocze zabezpieczono ziemnym wałem oraz częściowo wykutym w skale przekopem. Na południowym – wschodzie wał wkraczał do drugiego przekopu i kończył się skalistym urwiskiem. Być może w tym dogodnym miejscu znajdowała się drewniana strażnica lub jakaś inna forma obwarowań. Przód wału wzmocniony był kamienną ścianą, która być może służyła do ochrony dostępu do głównego źródła wody. Po przekroczeniu tych obwarowań i krótkiego fragmentu terenu bez śladów zabudowy, droga wjazdowa osiągała wyżej położone podzamcze o kształcie zbliżonym w planie do trapezu. W jego narożniku na skalnym podłożu stała drewniana zabudowa, zapewne o funkcji obronnej.
Zamek górny, najpewniej składający się z dwóch wydzielonych części, usytuowano w najwyżej położonej części cypla. Jego zabudowa nie licząc murów obwodowych, prawdopodobnie w większości była konstrukcji drewnianej. W jej skład wchodzić mógł czworoboczny budynek lub wieża mieszkalna, stanowiąca narożnik obwarowań. Ponadto do murów obwodowych dostawiony był mniejszy budynek.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do dnia dzisiejszego. Oprócz pozostałości obwarowań ziemnych, na mocno zarośniętym roślinnością wzgórzu, widać jedynie niewielkie pozostałości murów obronnych. Wstęp na ich teren jest wolny, a prowadzi do nich niebieski szlak turystyczny. Ze wzgórza roztacza się wspaniały widok na okoliczne góry i lasy, bowiem usytuowany na wysokości 706 metrów n.p.m. zamek plasuje się wśród najwyżej położonych w Czechach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Sýkora M., Castles of Northwestern Bohemia in the Middle Ages, „Architectus”, 4(68), 2021.
Sýkora M., Stavební podoba a historie hradu Nový Žeberk (okr. Chomutov), „Castellologica Bohemica”, 16/2016.