Historia
Pisemne przekazy źródłowe odnotowały zamek Starý Světlov po raz pierwszy w 1360 roku („Swietlaw castrum”), kiedy to był własnością braci Albrechta i Viléma ze Šternberka ze zlińskiej gałęzi rodu. Do jego budowy doszło zapewne niewiele wcześniej, około połowy XIV wieku, z inicjatywy wspomnianych braci lub ich ojca Albrechta, zmarłego około 1347 – 1353.
W 1384 roku jako właściciel zamku odnotowany został Vilém ze Šternberka („Wilhelmus de Swiethlow”), zapewne tożsamy z bratem Albrechta. Jego główna siedziba znajdowała się w Zlinie, dlatego na zamku Světlov zarząd sprawował burgrabia Václav. Około 1390 roku w posiadanie Světlova wszedł syn Viléma, Albrecht, który w 1392 roku wyruszył na wyprawę przeciwko Turkom. Prawdopodbnie spowodowane było to kłopotami finansowymi i chęcią zdobycia łupów, ale zakończyło się śmiercią Albrechta. Ostatnim jego dokumentem był wydany w tym samym roku na granicy węgiersko-chorwackiej testament („Albertus de Sternberg dictus in Swietlow”). W kolejnych latach zamek przypadł siostrzenicy Albrechta, Elišce, której owdowienie i brak dzieci wywołały sądowe spory majątkowe. Ostatecznie w 1418 roku zamek przeszedł na Jaroslava, pana na Veselí, który padł osiem lat później w bitwie pod Wyszehradem. Bitwa ta poczyniła spore spustoszenia pośród morawskiej szlachty, której hufiec na skutek bezmyślnego rozkazu Zygmunta Luksemburczyka zaatakował warowny tabor husytów.
W 1423 roku Zygmunt przekazał zamek swej małżonce Barbarze Cylejskiej, a ta jako burgrabiego otrzymała Pankráca ze Svatého Mikuláša. Po zakończeniu wojen husyckich Pankrác ów stał się postrachem pogranicza czesko-węgiersko-austriackiego, rabując kupców i mieszkańców okolicznych ziem. Na zamku stacjonował wówczas duży garnizon zbrojnych, a jego obwarowania drewniano – ziemne, włącznie z zabezpieczeniem drogi dojazdowej i bramy, zostały rozbudowane i wzmocnione. Z powodu rozbójniczej działalności Pankráca, w 1449 roku stany morawskie wykupiły Starý Světlov i oddały czterem możnym: Burianovi z Vlčnova, Zichovi z Lipiny, Jindřichowi Mirkovi z Chlumu i Mikulášowi Bystřicovi z Ojnic.
Na początku drugiej połowie XV wieku Starý Světlov stał się przedmiotem sporów majątkowych i został przejęty przez Matouša ze Šternberka. Od 1466 roku znalazł się w majątku możnego Jindřicha z Lipy, najwyższego czeskiego marszałka i krewnego króla Jerzego z Podiebradów. Wówczas też w trakcie walk czesko – węgierskich zamek został zniszczony, lecz jego ostateczny kres nastąpił dopiero po wybudowaniu Novego Světlova w latach 80-tych XV wieku, który pod rządami nowych właścicieli, panów z Landštejna, przejął funkcje starej warowni. Już w 1517 roku Starý Světlov opisywany był w źródłach jako opuszczony.
Architektura
Zamek usytuowano w zachodniej części grzbietu wybijającego się z góry Bába, stanowiącego łącznik z leżącym na południowym – zachodzie szczytem Brda. Teren Starego Světlova przebiegał mniej więcej na osi północ – południe na styku dwóch wierzchołków, a zarazem był wizualną dominantą regionu położonego u wschodniego podnóża pasma górskiego. Dzięki opisanemu położeniu z zamku rozciągał się niczym nieprzesłonięty widok w kierunku wschodnim, południowym i południowo-zachodnim aż po grzbiety Białych Karpat. Tam też stoki wzniesienia była najbardziej strome i najmniej przystępne. Od północy widok ograniczał szczyt Baba oraz położony dalej na północnym – wschodzie, znacznie wyższy szczyt Komonec. Na północnym – zachodzie stoki opadały łagodnie ku dolinie, na zachodzie zaś ku małej przełęczy oddzielającej Světlov od nieco niższego szczytu Brda. Przełęcz ta zapewne była przecięta wałem i obronnym rowem.
Rdzeń zamku miał z grubsza owalną formę o wymiarach 47 x 38 metrów, wyznaczoną przez wieloboczny obwód murów obronnych, grubych na 1,7-1,8 metra. Dodatkowo z każdej strony poza południową zamek otaczał zewnętrzny, niższy mur o grubości 1,2-1,5 metra, który wyznaczał szeroki na 3,5 – 7,5 metra parcham. Ponieważ zbocza wzgórza w bliskiej odległości od zamku nie były zbyt strome, budowniczowie zabezpieczyli Světlov suchą fosą o szerokości 17-28 metrów i głębokości 5 metrów, z której wykopaną ziemię wykorzystali do usypania masywnego wału przed przekopem, wysokiego na 5 metrów i szerokiego u podstawy na 12-20 metrów. Po stronie zachodniej, obok najniższego miejsca przekopu, wał się zaginał, co mogłoby wskazywać na istnienie tam studni lub zbiornika na wodę. Rozmiar prac ziemnych na zamku był jedną z większych inwestycji w regionie. Objętość wykopanej gleby wynosiła około 30 000 metrów sześciennych. Unikalnym rozwiązaniem było także pokrycie elewacji muru parchamu wapiennym tynkiem.
Wjazd na górną część zamku prowadził od południowego – zachodu, przez drewniany most przerzucony ponad suchą fosą i wysunięty ku podzamczu czworoboczny budynek bramny, który prowadził do parchamu. Nim droga wjazdowa otaczała rdzeń zamku i wchodziła na główny dziedziniec bramą przebitą od wschodu w głównym obwodzie muru obronnego. Tuż przed bramą zewnętrzną parcham nieco się rozszerzał, zapewne by móc zapewnić łatwiejszy przejazd wozom i konnym. Sam budynek bramny ze względu na niezbyt grube mury, zapewne nie był zbyt wysoki i nie przekraczał mocno wysokością poziomu korony sąsiednich murów obronnych.
Zabudowę mieszkalną zamku usytuowano po północno – wschodniej stronie dziedzińca. Był to długi, stosunkowo wąski budynek wielkości 5,5-9 x 27 metrów, o czterech pomieszczeniach w częściowo zagłębionym przyziemiu. Pomieszczenia te przykryte były sklepieniami kolebkowymi, powstałymi być może w efekcie późnośredniowiecznej przebudowy, na miejscu pierwotnych drewnianych stropów. Wnętrza domu ogrzewane były piecami kaflowymi. Sąsiednie budynki były konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Z pewnością jeden stał po stronie południowej dziedzińca. Nie zachowały się żadne relikty bergfriedu, co wskazywałoby na zamek jako budowlę bezwieżową, z obroną opartą na obwodzie murów.
Podzamcze o wymiarach około 60 x 25 metrów, także chronione przekopem i ziemnym wałem, usytuowane było na zachód od zamku górnego. Jego dodatkowym zabezpieczeniem były obwarowania drewniane – palisada lub częstokół, drewniana była również wewnętrzna zabudowa gospodarcza. Bardzo rozwinięta była droga pomiędzy podzamczem a zamkiem górnym. Składała się ona aż z czterech mniejszych majdanów o formie przypominającej wielostopniowe przedbramie.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych, a co więcej jego teren został znacznie uszkodzony za sprawą poszukiwaczy skarbów, wandali i podczas nielegalnych prac ziemnych. Widoczne pozostały jedynie obwarowania ziemne oraz nieliczne relikty murowanej zabudowy na zamku górnym, przede wszystkim główny mur obronny i zewnętrzny mur parchamu w północnej i zachodniej części założenia. W trakcie przeprowadzonych ostatnio badań archeologicznych zrekonstruowano częściowo mury i przywrócono ich podstawowy obrys. Ściany oczyszczono także z roślinności, a następnie zabezpieczono w celu ochrony przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi. Wstęp na ich teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Michálek L., Starý Světlov. Zříceniny hradu severně od Luhačovic, Hukvaldy-Dobrá 2013.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.
Vrla R., Hrad Starý Světlov, „Průzkumy památek X”, 1/2003.