Historia
Kościół św. Jana w swej pierwotnej, romańskiej formie wzniesiony został przypuszczalnie na początku XI wieku, w czasach księcia czeskiego Jaromira, który był udzielnym władcą ziemi pilzneńskiej. W XIII wieku kościół prawdopodobnie przeszedł wczesnogotycką przebudowę, zapewne nigdy nie ukończoną, przerwaną około 1266 roku, kiedy klasztor w Chotěšovie objął patronat nad starpilzneńskimi świątyniami. W 1280 roku kościół mógł zostać uszkodzony w trakcie najazdu wojsk Ottona z Brandenburgii, został jednak naprawiony, a w XIV wieku, gdy Plzenec był miastem królewskim, gruntownie przebudowany w stylistyce gotyckiej. Wzniesiono wówczas za panowania Karola IV nowe prezbiterium. W okresie wojen husyckich budowla podupadła, odnowiono ją dopiero po 1561 roku, gdy Starý Plzenec od Ferdynanda przejął ród Kokořovców, choć sklepienia kościoła nie zostały już nigdy przywrócone. W 1784 roku kościół został zamknięty na skutek reformy cesarza Józefa II i zaczął ponownie podupadać. Jego renowację przeprowadzono w latach 1808-1810 z inicjatywy rodziny Černínów. Miała wówczas zostać zburzona barokowa wieża, kruchta i zakrystia.
Architektura
W XIV wieku kościół osiągnął formę niedużej budowli składającej się z prawie kwadratowego w planie, jednonawowego korpusu, będącego pozostałością starszego kościoła romańskiego i wczesnogotyckiego oraz dostawionego do niej od wschodu nieco niesymetrycznie (z lekkim przesunięciem ku północy) gotyckiego prezbiterium o trójbocznym zamknięciu. Prezbiterium to wzmocnione zostało licznymi przyporami, a trzy dodatkowe szkarpy wzmocniły także nawę. Łącznie kościół uzyskał nietypowe proporcje z bardzo krótką nawą i wydłużonym prezbiterium.
W środku nawę od prezbiterium oddzieliła sfazowana i profilowana rowkami arkada tęczy. Część kapłańską przykrywało żebrowe sklepienie, być może też w okresie gotyku podsklepiona została nawa. Wnętrze od XIV wieku oświetlały duże gotyckie okna o ostrołucznych zwieńczeniach przeprute pomiędzy przyporami.
W średniowieczu kościół otoczony był cmentarzem, a ten ograniczony był kamiennym murem oraz od zewnątrz przekopem. Obwarowania wzniesione zostały zapewne w chwili gdy stało się jasne, że lokacja miasta nie zostanie ukończona i nie zostaną wybudowane miejskie mury obronne.
Stan obecny
Z budowli romańskiej zachował się południowo – wschodni narożnik nawy i przylegający do niej odcinek ściany południowej wkomponowany w młodsze mury. W nawie oraz w gotyckim prezbiterium nie przetrwało niestety sklepienie, widoczne są jedynie relikty wyprowadzenia jego żeber. Zachowały się natomiast sedilia oraz armarium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dějiny města Plzně do roku 1788, red J.Douša, M.Malivánková-Wasková, Plzeň 2014.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.
Strona internetowa staryplzenec.cz, Kostel sv. Jana Křtitele.