Historia
W 1188 roku w przekazach pisemnych odnotowany został niejaki Usalcus de Chunigisberch, ale nie ma pewności co do lokalizacji jego siedziby. Najstarsza pewna informacja o zamku Kynšperk (niem. Altkiensberg) zapisana została w 1217 roku, kiedy to w dokumencie pojawił się niejaki Heinrich z Kinsberku (Heinricus de Kiensperg), ministeriał chebski, któremu towarzyszył jego syn Heinrich i syn jego siostry Ludwig. Byli to poddani cesarscy, często pojawiający się w otoczeniu Fryderyka I Barbarossy, Henryka, syna króla rzymskiego Fryderyka II, czy Konradyna szwabskiego. Sami byli natomiast lennymi panami rodu Wondreb. Główna linia rodziny wymarła po mieczu w trzeciej ćwierci XIII wieku. Wraz ze śmiercią Heinricha de Kinsberg na przełomie 1259 i 1260 roku, zamek został bezpośrednio odnotowany w źródłach pisanych.
Według tradycji w 1217 lub 1218 roku na zamku miał zostać zagłodzony Hroznata, proboszcz z klasztoru Teplá, porwany i uwięziony ze względu na rzekomą nienawiść do wiary. Jednak oryginalna wersja legendy z połowy XIII wieku nie podała nazwy zamku, tylko ogólne określenie miejsca uprowadzenia („Teutoniam”). Nazwa Kinsperck dodana została dopiero w przypisie do legendy zapisanym w XVI wieku. Kinsbergowie najprawdopodobniej nie mieli więc nic wspólnego ze śmiercią Hroznaty. Stał się on ofiarą sporu z członkiem innej ważnej rodziny szlacheckiej z Chebu, Bertholdem z Hohenbergu, przy czym konflikt dotyczył zapewne przyziemnych sporów majątkowych.
Od 1322 roku Kinsberk stał się lennem Królestwa Czeskiego, oddanym wraz z całym regionem Chebu przez Ludwika Bawarskiego za 20 000 grzywien srebra królowi Janowi Luksemburskiemu. Krótko potem zamek poddany został gotyckiej rozbudowie, zapewne kontynuowanej gdy w latach 1340-1361 na Starým Hrozňatovie siedział Arnošt Winkler z Falknova. W 1380 roku według niepotwierdzonych informacji zamek nabył Bohuslav z Hartenberka. W 1396 roku Kinsberk kupił za 1200 złotych reńskich i 12 kop groszy czeskich najwyższy łowczy króla Wacława IV, Jindřich Pluh z Rabštejna, za którego być może miały miejsce kolejne gotyckie przekształcenia zamku. Po śmierci w 1401 roku, wdowa po nim sprzedała Starý Hrozňatov miastu Cheb, które już rok później oddało go swemu mieszczaninowi i lennikowi, Albrechtowi Frankegrünerowi. Jego potomkowie posiadali zamek do 1506 roku, z przerwą na lata 1458-1474, kiedy to majątek dzierżył na podstawie nieznanego tytułu Albrecht Sack. W 1506 roku nowym właścicielem zamku został najemnik w cesarskiej służbie, Kryštof z Týna.
W XVI wieku, za panów z Týna, Starý Hrozňatov został przebudowany w stylistyce renesansowej. Pod koniec wojny trzydziestoletniej, w 1647 roku, gdy właścicielami byli przedstawiciele rodu Schönfel, zamek splądrowali i spalili Szwedzi. W 1658 roku opuszczony majątek kupili jezuici, za których zamek został odbudowany w stylu barokowym, choć wkrótce po zakończeniu pierwszych prac remontowych kolejne straty spowodować miał pożar pomieszczeń mieszkalnych i dachu wieży. W pierwszej połowie XIX wieku nowy właściciel Kinsberku, praski mieszczanin Johann Nonner, dokonał klasycystycznej przebudowy swej rezydencji, w trakcie której z powodu groźby zawalenia, w latach 1826-1827 obniżono zachodni wieżowy budynek mieszkalny. Przekształcone zostały także lub wybudowane na nowo inne zamkowe budynki. Ostatnie większe przebudowy zamku miały miejsce w latach 80-tych XIX wieku.
Architektura
Zamek Kynšperk usytuowano na wysoko położonym cyplu wydłużonego wzniesienia, wciśniętego w zakole niewielkiej rzeki Muglbach, otaczającej wzgórze od południa, zachodu i w nieco większej odległości od północy. Z tych też kierunków stoki wzniesienia były najwyższe i najbardziej strome, natomiast na wschodzie cypel odcięty został od reszty terenu poprzecznym, wykutym w skale przekopem o znacznej szerokości i głębokości. Ponad fosą pierwotnie przerzucony był drewniany, zapewne zwodzony most, wiodący na teren podzamcza.
Zamek zbudowany został z miejscowego kamienia, przy wykorzystaniu w dolnych partiach techniki opus spicatum. Nieregularny kształt zamku, w planie dostosowany został do formy terenu zwężającego się ku zachodowi cypla. Najbardziej zagrożoną wschodnią część zamku chroniła cylindryczna wieża główna oraz usytuowane za przekopem dwie równoległe do siebie linie murów, w które wkomponowano obiekt bramny z bramą zewnętrzną i wewnętrzną. Wewnętrzna zamykana była wrotami blokowanymi ryglem, zewnętrzna przypuszczalnie zwodzonym mostem, podnoszonym do wnęki w której znajdował się portal.
Wieża główna otrzymała 3 metrowej grubości mury w przyziemiu, średnicę 9,5 metra i 32 metry wysokości. Znajdowała się w czołowej części zamku, wkomponowana w wewnętrzną linię muru obronnego w taki sposób, że wybrzuszała się na zewnątrz niewielkim fragmentem bryły. Jej górną część zwieńczono krenelażem. Cechą charakterystyczną były liczne krótkie kamienne konsole wysunięte na rożnych poziomach z zewnętrznych elewacji, być może wykorzystywane do dźwigania drewnianych ganków lub wspierające rusztowania w czasie budowy. Wejście do wieży umieszczono na poziomie pierwszego piętra. Zamykane było drzwiami blokowanymi ryglem umieszczanym w otworze w murze. Dodatkowo ze względów obronnych nad wejściem osadzono na dwóch granitowych konsolach wykusz, przy czym jedną z konsol ozdobiono od czoła wolutą, a drugą ludzką maską. Wewnątrz wieży poszczególne kondygnacje rozdzielały płaskie, drewniane stropy, kładzione w otworach w murze i na odsadzkach. Słabe oświetlenie zapewniały jedynie pojedyncze otwory szczelinowe. Wieża pełniła rolę typowego bergfriedu (stołpu), czyli miejsca ostatecznej obrony, a zarazem ochraniała drogę dojazdową i bramę.
Najstarszy czworoboczny budynek mieszkalny, być może o formie przypominającej wieżę mieszkalną, usytuowano w tylnej, zachodniej, najbezpieczniejszej części zamku. Jego przyziemie (a w zasadzie suterena), częściowo wykute w skale, otrzymało sklepienie kolebkowe. Prawdopodobnie w okresie gotyku do budynku od zachodu dobudowano umieszczony na stoku wzgórza ryzalit, zbliżony wyglądem do czworobocznej, smukłej wieżyczki. Kolejne zabudowania późnoromańskie, znajdowały się w północnej części dziedzińca. Były one modyfikowane w gotyckiej fazie rozbudowy zamku.
Stan obecny
Starý Hrozňatov, choć mocno przebudowany w okresie nowożytnym, jest jednym z najstarszych murowanych zamków na ziemiach czeskich. Do dnia dzisiejszego w stanie pierwotnym przetrwał jedynie bergfried – obecnie zwany Czarną Wieżą, wraz ze znaczną częścią oryginalnego krenelażu i śladami po wykuszu. Pozostała część zabudowań została gruntownie przekształcona w okresie nowożytnym. Widoczne są jedynie piwnice pod dawnym wieżowym budynkiem mieszkalnym, późnoromańska jest również zachodnia część muru, przykryta nowożytnymi tynkami i przebita oknami. Obecnie Starý Hrozňatov znajduje się w rękach prywatnych, a jego właściciel po 2006 roku przeprowadził renowację zabytku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Anderle J., Knoll V., Dejiny a stavební vývoj hradu, zámku a zámeckého kostela ve Starém Hroznatove (Kinsbergu), „Průzkumy památek XVI”, 1/2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.