Historia
Budowa zamku pierwotnie zwanego Dubá prawdopodobnie miała miejsce około połowy XIII wieku, jako iż w 1283 roku pisał się z niego Ondřej, członek szlacheckiego rodu Benešoviców, który dał później początek nowej gałęzi panów z Dubé. W 1350 roku jeden z jego potomków o tym samym imieniu, ufundował na zamku kaplicę pod wezwaniem św. Klemensa. Po jego śmierci w 1367 roku doszło do podziału majątku pomiędzy trzech synów, z których Starą Dubé otrzymał Václav (Vaněk). W niespokojnym okresie końca XIV wieku był on sprzymierzeńcem króla Wacława IV w walce z opozycją. Wraz ze swymi zbrojnymi aktywnie działał w 1399 roku, a zamek służył wówczas między innymi do przetrzymywania więźniów. Wewnętrzny konflikt przygasł w 1403 roku, gdy Wacław IV wrócił z niewoli do Czech. Zamek przejął wówczas sprzymierzeniec Vanka, Jan Zul z Ostředka, który urządzał z niego grabieżcze wypady na okoliczne ziemie. Działalność ta zakończyła się w 1404 roku, gdy Starą Dubé obległy i zdobyły wojska pospolitego ruszenia z okolicznych ziem (zemská hotovost). Po śmierci Vaňka z Dubé w 1416 roku kolejni właściciele zamku często się zmieniali. W połowie XV wieku dostał się on w ręce Bohuša Kostky z Postupic. W 1466 roku na skutek walk wewnętrznych z królem Jerzym z Podiebradów Starą Dubé obległy i zdobyły wojska królewskie. Zamek został zniszczony i nie był już nigdy odbudowywany.
Architektura
Zamek wzniesiono na wzgórzu ponad lewym brzegiem Sázavy. Górował on nad usytuowaną nad rzeką osadą Odranec, z którą co prawda był połączony murami obronnymi, lecz ze względu na skalę założenia trudno byłoby ją nazwać podzamczem. Oprócz nadrzecznego odcinka muru pozostałe kurtyny osady wzniesiono na stromym stoku, którego szczyt przewyższał Odranec o około 60 metrów. Z tego względu zamek od strony osady nie posiadał przekopu, a sama osada była niejako otwarta na tym kierunku (pozbawiona własnych obwarowań).
Mur obronny osady miał między 1,6 a 1,8 metra grubości w przyziemiu i prawdopodobnie zwieńczony był krenelażem. Opadająca ze wzgórza północno – wschodnia kurtyna muru, poprzedzona była od zewnątrz przekopem i wzmocniona dwoma niewiele wysuniętymi przed lico kurtyn wieżami, z których dolna pełniła rolę bramy wjazdowej do osady. Wieża górna była otwarta od wewnątrz, dolna natomiast (bramna) zamknięta. Przykryty stropem przejazd bramny dostępny był ostrołucznym portalem o szerokości 2,2 metra, od zewnątrz zamykanym zwodzonym mostem, który chowany był do stosunkowo głębokiej czworobocznej wnęki obramującej portal. Dodatkowym zabezpieczeniem były wrota zamykane ryglem osadzanym w otworze w murze. Pierwsze piętro wieży dostępne było z chodnika straży w koronie muru i doświetlane małym oknem od strony osady. Po przeciwnej stronie wieży, w południowo – wschodniej części założenia, znajdowała się kolejna brama, ponad którą mur obronny pod skosem zakręcał w górę wzgórza w kierunku zamku.
Wjazd do zamku prowadził od strony północno – zachodniej, gdzie znajdowała się kolejna, prawdopodobnie nieobwarowana osada. Drogę pokonać trzeba było po drewnianym moście przez przekop, by wjechać na mały dziedziniec poniżej rdzenia zamku, po stronie północno – wschodniej. Mur tej wjazdowej części przechodził dalej w parcham, opinający tylną część warowni. Druga brama pozwalała na wjazd do pierwszego z dwóch głównych dziedzińców rdzenia. Zajmował go duży, prostokątny w planie budynek. Wjazd na drugi dziedziniec, usytuowany w południowo – wschodniej części założenia, strzegła wieża główna z poligonalnym prezbiterium kaplicy św. Klemensa. Zabudowę stanowiły tam cztery skrzydła usytuowane wokół czworobocznego majdanu. Na piętrze skrzydła południowo – zachodniego prawdopodobnie znajdowała się wielka sala o trzech polach sklepienia krzyżowo – żebrowego.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego z niegdyś rozległego zamku, stanowiącego jeden z największych prywatnych, szlacheckich kompleksów mieszkalno – obronnych, pozostały jedynie niewielkie ruiny. W najlepszym stanie widoczne są mury obronne podzamkowej osady Odranec wraz z reliktami wieży bramnej oraz ruiny prostokątnego budynku mieszkalnego i fragment muru na zamku górnym. Na północny – wschód od nich odnaleźć można pozostałości obozu oblężniczej armii Jerzego z Podiebradów z 1466 roku w postaci prostokątnych w planie obwałowań.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.